Пайшлi ў кошык Казьлякi,
      Сыраежкi i Рыжкi...
      I на ўвесь зялёны бор
      Рагатаў наш Мухамор.
      I паказываў, крычаў,
      Дзе схавалiся мiж траў
      Падасiнавiк стары,
      Дзьве Ваўняначкi-сястры...
      Як пакiнулi ўсе лес
      У вячорнай у iмгле,
      Шышкай галаву падпёр,
      Затужыў i Мухамор,
      Што ня весела яму
      Ў цёмным лесе аднаму;
      Ў цёмным лесе, у бары,
      Няма зь кiм пагаварыць.
      Нат сьмяюцца упаўднi
      З Мухамора Аваднi,
      А зара як дагарыць,
      Усё звоняць Камары
      Ад сасны i да сасны,
      Што ёсьць грыб - благi, дурны
      Мухамор, эх Мухамор!..
      Эх, сасновы цёмны бор!
      Максiм Танк
      ЗАЙЧЫ ДОМ
      Пад ракiтавым кустом
      Заяц збудаваў свой дом.
      Ну i майстра, ну i дом
      Вецер ходзiць там кругом.
      Вокны мохам залажыў,
      Дзьверы шышкамi прыкрыў.
      Ну i заячы палац
      Лес наўкол зь яго вiдаць!
      Зьверху дом накрыўся сам
      Нейкiм папаратнiкам.
      Ну i цёплая страха
      Не засьнеш без кажуха.
      А калi засьнеш зiмой,
      Дык завеяю лiхой
      Забярэцца ў дом мароз,
      Прабярэ цябе наскрозь.
      Каб ад сьцюжы не сканаць,
      Мусiць заяц ноч скакаць.
      Ну i заяц, ну i дом
      Пад ракiтавым кустом!
      Максiм Танк
      СЯРОД ЛЯСОЎ
      НАДНЁМАНСКIХ
      Сярод лясоў наднёманскiх,
      Густога сасьняка
      Жыла малая Верачка
      Дачушка лясьнiка.
      Яна дружыла з дрэвамi,
      З птушынаю сям'ёй,
      Зьвярынай усялякаю
      I зь ягадай лясной.
      Ды вось аднойчы восеньню
      Лес, чуе, не пяе,
      I стала ёй нявесела,
      Сум агарнуў яе.
      Шкада ёй ападаючых
      Лiстоў i матылькоў,
      Шкада ёй адлятаючых
      У вырай журавоў.
      I вось, пацешыць Верачку
      Жучкi прыбеглi спрытныя,
      Камарыкi гульлiвыя,
      Мурашкi працавiтыя.
      Гудуць, зьвiняць i раяцца.
      Зь сьвiтаньня да начы,
      Ня знаюць, як гаротнiцы
      Ў бядзе дапамагчы.
      Прыбеглi зайцы шэрыя,
      Вавёрачкi гульлiвыя,
      Бабры, лiсiцы, вожыкi,
      Казулi палахлiвыя.
      Паселi кругам, раяцца
      Зь сьвiтаньня да начы,
      Ня ведаюць, як Верачцы
      Ў бядзе дапамагчы.
      Усёй сям'ёй зьявiлiся
      Цецярукi стракатыя,
      Глушцы, вароны з совамi
      Ды зь дзятламi насатымi.
      Сядзяць на дрэвах, раяцца
      Зь сьвiтаньня да начы,
      Ня ведаюць, як Верачцы
      Ў бядзе дапамагчы.
      Пачуў пра гэта павучок.
      Пытае: - што за гул?
      Мо' я, сябры-таварышы,
      Як-небудзь памагу?
      - Ну, дзе табе! Маўчаў-бы лепш
      Ты ў засенi лiстка,
      Гавораць i сьмяюцца ўсе
      З малога павучка.
      I ён па павуцiначцы,
      Пакрыўджаны, палез
      Дамоў, пад лiст арэхавы,
      У хмызьнякi, у лес.
      А як настала ночанька,
      Серп месяца зазьзяў,
      Ён павуцiну тонкую
      Хутчэй снаваць пачаў.
      Ад кусьцiка да кусьцiка,
      Мiж лапак i галiн,
      Ад ёлкi да сасоначкi,
      Ад неба да зямлi.
      А потым зоры ясныя
      З краплiстаю расой
      Павесiў ён званочкамi
      На павуцiнцы той.
      Калi-ж прачнулася зара
      I ветрык прыляцеў,
      Лес залатымi струнамi,
      Ажыўшы, зазьвiнеў.
      На звон устала Верачка.
      Сьцяжынаю лясной
      Iдзе яна i дзiвiцца,
      Што лес сьпявае зь ёй.
      Кране рукой рабiны куст
      Звон чуецца рабiнавы,
      Кране яна калiны куст
      Звон чуецца калiнавы.
      А сонца струны павучка
      Кране празрыстьм променем,
      Заслухаешся, як гудуць
      Лясы-бары над Нёманам.
      Максiм Танк
      КАЗКА ПРА МУЗЫКУ
      Частка першая
      За борам цёмным,
      Вялiкiм,
      Дзе, зачапiўшыся
      За сасновы грэбень,
      Калышацца сiняе неба,
      Жыў сiрата Музыка.
      Ня меў ён нi двара,
      Нi гароду;
      Толькi сярмяжку старую
      Прыкрыцца калi ў непагоду
      I жалейку жывую.
      А iграў ён заўсёды
      Весела.
      Навет дрэва, пачуўшы яго,
      Хоць-бы нiзка да долу
      Галiны плакучыя
      Зьвесiла,
      Зашумiць, засьмяецца,
      Атрасаючы пыл,
      Закалышацца вецер,
      I заскачуць,
      Як зайцы,
      На полi снапы.
      А што ўжо казаць пра людзей!
      Калi кажная песьня яго
      Сiлы шмат дадавала,
      Шмат будзiла у сэрцы надзей,
      Беднякоў i сiрот сагравала...
      Вось якi быў з Музыкi
      Мастак-чарадзей!
      Далёка,
      Там, дзе сонца заходзiць,
      А мо' i яшчэ далей,
      Жыў цар у палацы вялiкiм.
      Ён ня раз чуў ад розных
      Бывалых людзей,
      Што на сьвеце ёсьць
      Гэткi Музыка.
      Загадаў цар
      Музыку таго прывясьцi
      У палац, на царскiя вочы.
      Прывядуць
      Усiх азалоцiць,
      А то - лепш i дамоў ня iсьцi...
      Iшлi слугi цара дзень i ноч:
      I пры сонцы,
      I пры месяцы высокiм;
      То лесам,
      То полем,
      То гарой,
      То сухадолам глыбокiм.
      Аж пачулi, нешта недзе грае,
      Толькi дзе i хто
      Ня вiдзяць,
      Хоць iдуць
      На дзiўны голас краем
      Ужо цэлы тыдзень.
      Адзiн кажа:
      - Можа гэта здань?
      Другi:
      - Мо' трава сьпявае?
      Толькi трэцi,
      Прылажыўшы вуха,
      Кажа:
      - Братцы! тут зямля такая!..
      Можа лепей пойдзем да ракi,
      Дзе ля вадапою
      Ловяць сонца рыбакi,
      Ды спытаем,
      Што такое?
      Аж глядзяць
      Насустрач iм iдзе
      Ў лапцiках лазовых хлопчык
      Невялiкi.
      Вось паслы ў яго пытаюць:
      - Дзе
      У вас жыве такi Музыка?
      Выняў жалейку ды заграў,
      Толькi зазьвiнела рэха борам,
      Разьвiлося шумам траў,
      Высыпалi песьню слухаць зоры...
      Тут усе пазналi, хто прад iмi.
      Вось паслы i кажуць:
      - Хоча цар
      Адкупiць тваёй жалейкi чар
      Разам зь песьнямi жывымi.
      А Музыка кажа:
      - Бедны мы.
      Сам я голы, як калок у плоце.
      Можа ваш багаты гаспадар
      Камянi усе на полi азалоцiць,
      Але я жалейкi не прадам
      Нi цару, нi вам нiколi!...
      I пайшоў Музыка ўдаль,
      У сiнеючае поле.
      Частка другая
      Доўга думалi паслы
      Над сваёй бядой-няшчасьцем,
      Парашылi, што жалейку
      Трэба iм украсьцi.
      Скураной дарожнай торбай
      Зь iх патрос адзiн:
      З торбы выляцела птушка,
      Паднялася ў сiнь.
      А другi на мокры дзёран
      Зь сьвiткi рукава
      Вытрас цень кудлаты, чорны,
      Нi воўк, нi сава,
      Аж, здаецца, пацямнела
      Неба, зелень траў...
      Трэцi - гадзiну
      З-за пазухi дастаў.
      Вось адзiн пасол гаворыць
      Птушцы: - Ты ляцi,
      Дзе лускою серабрыстай
      Нёман зiхацiць,
      Дзе купаецца зялёны
      Вецер у траве...
      Там, здаецца, i Музыка
      Ў тым краю жыве.
      Ценю кажа: - Пойдзеш полем,
      Згасiш ясны дзень
      I зблытаеш сьцежкi зораў
      Зь сьцежкамi людзей.
      Кажа гадзiне: - Як толькi
      Край задрэмле ўвесь,
      Да Музыкi па жалейку
      Цiха папаўзеш...
      Над ракою зьвiсла жыта
      I клён малады.
      Сьпiць Музыка пад ракiтай,
      Ня чуе бяды,
      Што лягла нямая цiша
      На палi, лугi,
      Што над iм снуе начнiца
      Чорныя кругi;
      Што апала ноч глухая
      I па дзеразе
      Да яго на скат пясчаны
      Гадзiна паўзе.
      Сьнiцца сон яму, што быццам
      Ружавеё даль,
      I пяе, i залацiцца
      Ў Нёмане вада.
      Бачыць дзiва: у палацы
      Нейкi цар сядзiць,
      Сьмяючыся, на Музыку
      Весела глядзiць.
      Хлебануў з каўша ён мёду,
      Выцер бараду
      I зайграў ды на жалейцы:
      - Цi-ра-ра, ду-ду!..
      Скочыў да цара Музыка...
      Зьнiк раптоўна сон.
      Толькi шолах мокрай вiкi
      Ды калосься звон.
      I ў траве шум чуе нейкi,
      Там, дзе яру скат...
      I... за пазухай жалейкi
      Не знайшла рука...
      Частка трэйцяя
      На курган рагамi войстрымi
      Апёрся ясны месяц.
      Iдзе дарогаю Музыка,
      Галаву на грудзi зьвесiў.
      Ўсiх пытаўся, можа бачыў,
      Можа чуў хто пра зладзеяў?
      Але вечарам апошнiм
      Навет вецер спаў, ня веяў;
      Камары ў густых чаротах
      Не снавалi ў змроку сiльля,
      Навет слонка позьнiм лётам
      Не абмыла сваiх крыльляў.
      Толькi, сьвечку запалiўшы,
      Сьветлячок адзiн, на дзiва,
      Бачыў, з папарацi нешта
      Як паўзло па сонных нiвах...
      Яшчэ нешта бачыў вожык,
      Але што? - i сам ня ведаў...
      Распытаўся iх Музыка
      I пайшоў на захад сьледам.
      Доўга ён iшоў...
      Аж бачыць:
      Баразной iдзе Араты
      I зь сяўнi шырокай сее
      Жменяй чорныя зярняты.
      Зацiкавiўся Музыка
      I Аратага пытае:
      - Што ты робiш гэта, дзядзька?
      - Потам нiву засяваю...
      Ды пытаецца ў Музыкi,
      Скуль iдзе, зь якога краю.
      На дарогу даў у торбу
      Хлеба чорнага акраец.
      Цэлы дзень iдзе Музыка,
      Iзноў дзiва спатыкае.
      Волат горы крышыць, ломiць
      I з далiнамi раўняе.
      Прывiтаўся зь iм Музыка,
      Пра няшчасьце сваё кажа...
      А на гэта хлапцу Волат:
      - Я пайду з табою разам.
      Пазаву Асiлка, брата,
      На другiм канцы разоры
      Ён сядзiць i днём i ноччу,
      Ўе пяньковыя аборы,
      Каб разьвесiць свае сiльлi
      I за лета, i за восень
      Зьнiшчыць птушак пералётных,
      Што пустуюць нам калосьсе.
      А ён хай паклiча Вяля,
      Што стаiць каля папару,
      Разганяе дратаванай
      Пугай статак цёмных хмараў...
      У запас набралi лапцяў
      I кранулiся пад вечар
      У далёкую дарогу,
      Торбы ўськiнуўшы на плечы.
      Падыйшлi да сiня-мора.
      Мора дрэмле, серабрыцца.
      Толькi аднаму Музыку
      Ноччу месячнай ня сьпiцца.
      Чуе, на шляху паднебным
      Гусi дзiкiя гавораць
      Пра цудоўную жалейку,
      Пра бяду яго i гора.
      Што на родных яго нiвах
      I над Нёмнам яго слаўным
      Ня чуваць нiякiх песьняў,
      Не сьмяюцца людзi даўна...
      I задумаўся Музыка...
      Гусi крумкаюць-гавораць:
      - За трохтысячнаю хваляй
      Востраў ёсьць на сiнiм моры.
      Цар задумаў справiць сьвята,
      Мёд па чарах палiецца,
      Будуць на зачараванай
      Там iграць-сьпяваць жалейцы...
      - I мяне з сабой вазьмеце...
      Ды ня чулi гусi крыку.
      Толькi збуджаная хваля
      Пенай пырснула ў Музыку.
      Частка чацьвертая
      Да ўсходу сонца ўстаў Музыка.
      Ў сэрцы непакой i скруха.
      Хутчэй сяброў паведамiў ён
      Аб тым, што ў выраi падслухаў.
      Рашылi: трэба секчы сосны,
      Хутчэй зьбiваць вялiкi плыт
      I хоць-бы леты, зiмы, вёсны,
      А на далёкi востраў плыць!
      Шумiць бор цёмны, уздыхае;
      Кiпiць работа, звон ударыў.
      Гатова мачта смаляная,
      На ёй з кашулi белы парус.
      I толькi збуджанае сонца
      Праменьнi кiнула над логам,
      Плыт цiха па гладкой затоцы
      Крануўся ў дальнюю дарогу.
      Вяслуюць, толькi толку мала:
      Прачнуўся раньнi вецер шэры,
      Насустрач гонiць вал за валам
      I зноў варочае на бераг.
      - За цяжак плыт, - Асiлак кажа
      Хай едзе Вяль адзiн з Музыкам,
      Каб не зьмяла iх бура часам,
      Няхай сябе прывяжуць лыкам.
      А сам пайшоў на бераг з братам,
      Дзе леглi на пясчаны ўзгорак
      I проста ў твар вятроў кудлатых
      Дзьмуць пачалi на сiня-мора.
      I мора грозна застагнала,
      I мора грозна загрымела,
      Як горы, ўсьпененыя хвалi
      Панесьлi плыт на грывах белых...
      Мiнаюць днi, то ў моры тонуць,
      То зьзяюць зноў агнём зары.
      Глядзiць Музыка зь Вялем ў тонi
      I на каралы, i на рыб;
      На груду пэрлаў i каменьня,
      На вадаростаў сьвет багаты
      I на затопленыя лодкi
      Купцоў, ваякаў i пiратаў.
      Над галавой, пад аблакамi,
      Арол ляцiць з ахрыплым клiчам:
      Мо' ён спрачаецца зь вятрамi,
      Цi ўбачыў сьвежую здабычу?
      Ды адлятае без абеду
      За вадзяныя горы-хвалi.
      I толькi доўга яго сьледам
      Глядзяць сябры - Музыка зь Вялем...
      Гаворыць Вяль: - Здаецца, востраў
      Вiдаць, а можа гэта сон?
      Сьцяной залочанай i вострай
      Абнесены з усiх старон.
      Калi наблiзiлiся, бачаць:
      Зусiм нязнаны край зямлi;
      Куды нi глянь - дамы, палацы,
      А ў порце - мачты, караблi.
      Шумiць натоўп, шумiць, сьмяецца;
      Па цэлым беразе пакатым
      Вясельле хмельнае лiецца,
      Вiдаць, што цар спраўляе сьвята.
      Сядзiць сам высака на троне,
      Сем чалавек трымаюць бруха,
      Ў брыльлянтах, янтарах карона
      Цяжкая зьехала на вуха.
      А слугi сьпераду i ззаду
      Кругом стаяць на пагатове,
      Каб выпаўняць цара загады.
      На белых на сталох дубовых
      Нямала мёду, рыбы сьвежай,
      Хлябоў, зьвяроў i птушак дзiкiх
      З глыбiнь Палесься, зь Белавежы...
      Аж не надзiвiцца Музыка!...
      Гаворыць цар: - Пара сягоньня
      Гасьцей маiх павесялiць...
      I вось з паклонамi да трону
      Падходзяць царскiя паслы.
      - Зайграем, - кажуць яны, - тое,
      Што самi гукi запяюць...
      Аж анямеў Музыка з болю,
      Жалейку ўбачыўшы сваю...
      На цэлым беразе ўсё змоўкла;
      Застыла - цiшыня нямая.
      Ды ня чуваць чароўных тонаў...
      Маўчыць жалейка, ня iграе.
      Цар узлаваўся: - Вось дык штуку
      Прынесьлi мне з чужога краю!
      Няўжо-ж нiхто ня збудзiць гукаў,
      Нiхто на ёй не заiграе?
      Маўчаць. Спусьцiлi ўсе галовы.
      I, калi цар другi раз клiкаў,
      Наперад у лапцях лазовых
      Зь кiйком працiснуўся Музыка.
      Узяў жалейку i шчасьлiвы
      Абцёр крысом сярмяжным з пылу...
      На ўсе лады i пералiвы
      Яна ў яго загаварыла:
      То звонам жаваранка ў жыце,
      То салаўiным сьвiстам чулым,
      Трывожнай кнiгаўкай ў ракiце
      I ў лесе шэраю зязюляй.
      Пазьней зайграў, як жнеi пелi,
      Як вецер шапацеў саломай,
      Сiвыя хвалi Нёмну пенiў
      I абарваў акордам грому...
      А рэха ўсё яшчэ iграла
      I толькi змоўкла ў нетрах бору
      Тады, калi Музыка зь Вялем
      Дабеглi ўжо да сiня-мора.
      Схапiўся цар: - Хутчэй вярнiце,
      Пагоню шлеце за пагоняй!...
      Ды белай чайкаю ў блакiце,
      З кашулi белы парус тоне.
      Частка пятая
      Гаварыў Асiлак брату:
      - Глянь, дзе хвалi пенiць шторм,
      Цi то грывай вал дзявяты.
      Цi то зломаным крылом
      Птушка, тонучы, махае?
      - Не, ня хвалi там iграюць.
      Ня крылаты ўзмах птушыны,
      Гэта парус ў моры сiнiм!..
      Кажа зноў Асiлак брату:
      - Глянь на сонечны загар,
      Быццам коней ляцiць статак,
      З шумам, навальнiцай хмар.
      - Эх, ня хмары i ня конi
      Пеняць вадзяныя горы,
      Гэта царская пагоня
      Паказалася на моры!...
      Стогне вецер, вые дзiка,
      Круцiць хвалi валам шэрым.
      Ужо бачыць Вяль з Музыкам
      Бор стары, знаёмы бераг.
      Яшчэ вёсламi ударыць!
      Плыт урэзаўся ў пясок,
      Мачта хiлiцца набок,
      Зьвесiў крыльлi мокры парус,
      Пырскi мора на iм зьзяюць...
      Вяль Музыку так гаворыць:
      - Мы гасьцей з-за сiня-мора
      Безь цябе тут прывiтаем.
      Хопiць iм сталоў-курганаў;
      Мёдам абнясём лiповым.
      Хай даруюць, калi п'яна
      З плеч пакоцяцца галовы,
      Або ў скоках пад нагамi
      Трэснуць панцыры iх, шлёмы...
      Ты-ж iдзi далей шляхамi,
      Дзе над Нёмнам вербы дрэмлюць,
      Дзе шумяць прасторы жыта
      Ў залатым iмглiстым цьвеце.
      I што бачыў, раскажы ты,
      Перадай ўсiм на жалейцы.
      Разышлiся. Вяль з братамi
      Ловiць мора сiнi подых,
      А Музыка йдзе шляхамi
      На сустрэчу сонца ўсходу.
      Вось ужо ў далiнах тоне,
      Вось хаваецца за межы,
      Толькi ўсё жалейкi тоны
      Разьлiваюцца ў бязьмежжы,
      А тым часам у затоку
      Караблi ўсё прыбываюць,
      I на бераг на шырокi
      Цар з дружынай высядае.
      Сам цар выступiў наперад,
      Кажа: - Гнiцеся мне ў пояс!
      Сплёў густым для вас я нерат,
      Каб цягнуць да вадапою.
      Лепей самi аддавайце
      Мне Жалейку i Музыку,
      А то з вашых плеч на лапцi
      Надзяру мяккога лыку.
      I рагоча ўся дружына.
      Вяль гаворыць: - Што хвалiцца!
      Паглядзiм лепш, хто ў далiне
      Выстаiць цi ляжа нiцам...
      - Што, няўжо на вас, на гэткiх,
      Маёй сiлы будзе мала?
      Iзноў разам цар i войска
      I паслы зарагаталi.
      А пасьля пайшлi ўсе ў наступ
      Чорнай ненавiснай сiлай.
      Вырваў Вяль дуб каранасты,
      Пояс патужыў Асiлак,
      Волат парасправiў плечы
      I сустрэлiся з навалай.
      Пачалi мясьцi i секчы
      Толькi рэха застагнала.
      Быццам жнiвам на iржышчы
      Сноп на сноп - кладзецца сiла:
      Цэлы дзень грымiць iгрышча,
      Як стагi, растуць магiлы.
      Наступае вечар сiнi,
      Сонца ў хвалях мора тае,
      Позна волатаў з дружынай
      Разьдзялiла ноч глухая.
      Цар хутчэй уцёк за мора.
      Вяль прылёг каля кургана,
      Каб, як заснуць толькi зоры,
      Зноў дамоў вярнуцца рана.
      Сьпiць зямля. Смугою лiпкай
      Цёплым ценем сон лiецца,
      Толькi часам цiхай скрыпкай
      Заiграе польны вецер.
      Частка шостая
      Ходзiць, нукае Араты,
      Конь, залёгшы, цягае шчыра;
      I сярэбрацца нарогi
      Ад пяску сырога жвiру.
      Часам сталь скрабне палiцу,
      Часам iскрай пырсьне крэмень...
      I хаваюцца пад дзёрнам
      Пiкi, панцыры i шлёмы,
      Трупы царскiх слуг, ваякаў...
      Колькi Вяль з братамi выбiў!
      Колькi сiл варожых зьнiшчыў!
      - Ну, раўней лажыся ськiба!
      Зааром, забарануем,
      Сыпнем ядраны насевак,
      I запеняцца ўраджаi,
      Закалышуцца напевы...
      Толькi дзень замiтусiўся,
      Вяль прачнуўшыся, гаворыць:
      - Што за дзiва? - дзе нi глянеш
      Ськiбы чорныя, разоры:
      I на захад, i на поўнач
      Без канца яны бяз краю;
      Там, дзе бой кiпеў учора,
      Навет месца не пазнаеш...
      Сонца залатой пагодай
      Дываны жытоў абмыла.
      Сеў Музыка каля броду,
      Пад бярозаю пахiлай.
      Думы думае маркотны:
      Цi жыве дзе Вяль з братамi?
      Можа хмарай пералётнай
      Цi вiхурамi-вятрамi
      Мые косьцi iх на нiвах,
      На прасторах, на шырокiх,
      Дзе ўсе песьнi - шум прылiву
      I марскi салёны рокат.
      Лятучы з краёў заходнiх
      Воран, кружачы, гаворыць:
      - Ой, лягло нямала войска,
      Войска царскага з-за мора...
      I ў раку ён нешта кiнуў.
      Паглядзеў Музыка ў тонi:
      Зьзяе там красою дзiўнай
      Камень, выдзерты з кароны...
      I вясёлкамi зазьзялi
      Воды сiнiя, здаецца,
      I зноў тоны заiгралi
      Ў зачарованай жалейцы
      Цiхiм шэпатам крынiчным,
      Шумам трысьнiкоў зялёных,
      Медным коласам пшанiчным,
      Васiльковым звонам лёну,
      Рэхам збуджаным, вясёлым,
      Даўняй казкай над калыскай...
      I здаецца - нiвы, сёлы
      Нехта гукамi апырскаў...
      А кругом красуе лета,
      Дрэмле вецер ў полi роўным;
      Сонца сьпелаю ранэтай
      Налiваецца над Нёмнам.
      Максiм Танк
      ЕХАЎ КАЗАЧНIК БАЙ
      - Ехаў казачнiк Бай
      Цераз сёлы i гай.
      Баiць цi не?
      - Бай!
      - Ён пытаўся ў мяне:
      - Што даць дзецям у сьне?
      Баiць цi не?
      - Бай!
      - Я прасiў: дзецям дай
      Казку-песеньку, Бай!
      Баiць цi не?
      - Бай!
      - А найлепшую зь iх
      Дам для самых малых.
      Баiць цi не?
      - Бай!
      Тым хто любiць мяне
      I хто першы засьне.
      Баiць цi не?
      - Не!
      Максiм Танк
      ДУДАР
      Памёр стары Дудар, вясковы музыка, i душа яго, узяўшы дуду за пазуху, пашла ў неба.
      Падыйшоў ён да неба - глядзiць: зачынена.
      - Ну, - думае, - сьпяць.
      Сеў на калодачку каля брамы i чакае дня. Доўга сядзеў, i стала яму маркотна. Дастаў з-за пазухi дуду, папрабаваў пiшчык i давай па-маленьку iграць. Пярвей цiха, пасьля ямчэй, а там i падпяваць пачаў.
      - Хто там?
      - "Мабыць сьвяты Пётра", - падумаў Дудар, але адказвае сьмела: - Я!
      - Хто - "я"?
      - Дудар!
      - Чаго глотку дзярэш?
      - Саўсiм не дзяру, - пяю.
      - Каб цябе... А чаму-ж гэтак позна прыйшоў?
      - Нiяк нельга было раней: памёр пад самы вечар.
      - Пад вечар? - зьдзiвiўся за брамай. - Дык на добры лад табе трэба было-б яшчэ на палавiне дарогi быць.
      - Ага, сьвяты Пётра. Я дасужы - Беларус, ведама.
      - А адкуль ты? З-пад Барысава?
      - З таго боку.
      - А зь якой вёскi?
      - Дык хоць i скажу табе, ты-ж усё роўна ня ведаеш.
      - Кажы, кажы, я ўсё ведаю.
      Сказаў Дудар i вёску.
      - Як тваё iмя? - дапытваў далей голас.
      - Янка.
      - А па прозьвiшчы?
      - Дудар.
      - Ну, добра, Янка Дудар, пакуль разьвiднее, пасядзi каля брамы, ды глядзi не гаманi тут.
      Стаў Дудар дня чакаць. Сядзеў, сядзеў, iзноў маркотна зрабiлася, да таго-ж перад ранiцай холадам пацягнула, хоць гэта i летам было. Iзноў дастаў ён сваю дуду, чуць-чуць наiгравае, каб за брамай не пачулi.
      Зiрк - а на частаколе нейкiя галоўкi паказалiся: адна, другая, трэцяя... Анёлчыкi.
      - Слухайце, слухайце, - кажа адзiн,- вось хораша iграе!
      Тут ужо Дудар ня вытрымаў i пачаў iграць на ўвесь голас.
      - Ах, як хораша! Вось хораша! I што гэта за музыка такая? - дзiвуюцца анёлчыкi.
      - Гэта барысаўская, - сказаў Дудар.
      Раптам загрымелi ключы ў замку, i адчынiлася брама. У браме стаяў нябесны ключар, сьвяты Пётра.
      - Дудар!
      - Чаго?
      - Пойдзем!
      А на небе ўжо разышлася погаласка, што прыйшоў музыка зь Беларусi i дужа хораша iграе на дудзе. Дайшло гэта i да Самога Бога, каторы, выйшаўшы з пакояў, сеў на ганку прахаладзiцца: за работу ня браўся дзеля таго, што нядзеля была.
      Не пасьпелi Дудару кватэры азначыць, як прыйшоў па яго анёл, толькi не такi, як папярэднiя - маленькiя, у белых кашульках, зь белымi крыльлечкамi, а вялiкi ў сярэбранай адзежы.
      - Янка Дудар! - сказаў пасланец.
      - Што, паночку?..
      - Праўда, што ўмееш iграць?
      - Праўда!
      - А пайграў-бы?
      - А чыму-ж не пайграць! Перад кiм?
      - Перад Богам Сьвятым!
      Пачухаў Дудар патылiцу, ды нядоўга думаў. Барысавец быў, а ўсе барысаўцы народ сьмелы.
      - Пайграю, - кажа.
      - Ну, дык пойдзем, - кажа анёл.
      Пайшлi. Анёл сьпераду, Янка ззаду. Глядзiць, дзiвуецца.
      Абапал дарогi сярэбраныя хаты, а жывуць у iх сьвятыя. У канцы вулiцы пабачылi самога Бога, каторы сядзеў на ганку i чакаў.
      Дудар далiкатненька пакланiўся - быў ён чалавек бывалы i ведаў, як дзе трэба захавацца. Бог кiўнуў галавой.
      А кругом ужо сабралiся анёлы - малыя i вялiкiя, арханёлы ў залатых i сярэбраных адзежах, сьвятыя i проста так справядлiвыя душы - мужыкi i бабы. Народу цьма, яблыку недзе ўпасьцi, i ўсе хочуць паслухаць музыкi.
      - Ну, Дудар, - сказаў Бог, - iграй.
      А Дудар iзноў пакланiўся i кажа:
      - Пакорна клакяюся Вяльможнаму Пану Богу i выбачайце, што я спытаю: цi няма тут на небе каго-небудзь з нашых, барысаўскiх, толькi, каб з маладых?
      - А нашто табе?
      - Пад танцы iграць лаўчэй.
      Усьмяхнуўся Бог i даў знак анёлам. Паляцела двое, але скора вярнулiся, кажуць:
      - Знайшлi двох барысаўцаў, толькi дужа старых.
      - Старыя няздатны, - сказаў Дудар, - не патрапяць станцаваць. Выбачайце, што спытаю: куды-ж падзелiся маладыя? I маладыя-ж iншы раз памiраюць.
      А сьвяты Юр'я на гэта кажа:
      - Маладых трэба ў чысцы шукаць.
      - А i праўда, - сказаў Дудар, - ня йначай, як у чысцы. Пэўна, што ў чысцы. На маей памяцi сколькi таго народу перамёрла: Мiкiта Гарбуз - той, што ад гарэлкi задохся, Сьцяпан з Докшыц, катораму ў карчме лоб пашчапалi, Арцём Лыка з-пад Зембiна i Антось Прычэпка з-пад Дзядзiлавiч, - добрыя танцоры былi: прыбiлi iх на iгрышчах.
      Дудар доўга-б яшчэ вылiчаў памёршых маладымi барысаўцаў, але Бог кiўнуў рукой:
      - Iграй!
      - Якую?
      - Якая лепшая. Вясёлую!
      - Вясёлую, дык вясёлую.
      Настроiў Дудар пiшчыкi, надуў мех, заграў.
      Добра цi дрэнна iграў ён, не памятаў гэтага, гэтак захвацiла ў яго дух ад радасьцi, што годзен стаўся iграць перад самым Богам.
      Толькi, калi кончыў, бачыць - Бог кiваець галавой: здаволен. А анёлы i сьвятыя, дык тыя не нахваляцца.
      - Ах, як добра! Во дык добра!
      I калi Бог пайшоў у свае пакоi, яны пачалi прасiць Дудара, каб яшчэ пайграў. Пасьля папяяў. А музыка i рад гэтаму: iграе ды пяе так, што па ўсiм небе гул раздаецца. Слухалi, слухалi справядлiўцы, а пасьля i самi пачалi падпяваць - сьпярша ў паўголаса, а пасьля i ад Дудара не адстаюць:
      Ох, ты дудка мая,
      Ух-я!
      Весялi ты мяне,
      Ух-я!
      На чужой старане,
      Ух-я!
      Пяюць усiм небам, падбiваючы ў далонькi.
      Праходзiў мiма сьвяты Язэп. Глядзiць, што за дзiва?! Заместа арханёла Гаўрылы, каторы навучаў справядлiвыя душы нябесных сьпеваў, сядзiць на ўслоне Дудар з дудой, а каля яго душы - мужчынскiя i жаноцкiя - хорам адхватваюць сьвецкiя песьнi.
      - Матухна Ты Сьвятая! - крыкнуў сьвяты Язэп, схапiўшыся за галаву, i пабег да сьвятога Пётры.
      А туды якраз прыходзiць i сам Арханёл Гаўрыла, гэтак сама жалiцца.
      - Так i так, - кажа. - Нiхто ня хоча вучыцца нябесных сьпеваў; усе пяюць беларускую "дудку". Дудар вучыць. Што рабiць?
      Выйшаў Пётра на вулiцу, прыслухаўся, - праўда: па ўсiм небе лунаюць беларускiя песьнi.
      - Гэтага нельга дазволiць, - кажа тады сьвяты Пётра арханёлу Гаўрыле. - Цi не паклiкаць нам сюды Дудара?
      - Можна.
      Iдзе Дудар, дуда пад пахай; пакланiўся.
      - Дудар, - кажа сьвяты Пётра, - а цi ня лепей было-б табе пайсьцi адгэтуль куды-небудзь у другое месца?
      - Зь неба?
      - Ну, ведама.
      - А куды-ж мне йсьцi?
      - Хм, вось аб гэта-ж: куды? - Сьвяты Пётра задумаўся.
      - Чаму-ж вы хочаце, каб я адгэтуль пайшоў? Я-ж нiчога благога не зрабiў тут: ня ўкраў, ня скрыўдзiў...
      - Ведаю, ведаю.... Справа, братка, вось якая, на небе сьвецкiя песьнi пачалi пяяць, - сам ты рассудзi - нягожа.
      - Ну, што-ж, калi гэтак, то я пайду сабе.
      - Толькi во' бяда - куды цябе адправiць?.. А можа дуду кiнеш?
      - Не, лепей я ўжо пайду адгэтуль.
      - Куды пойдзеш?
      - Саўсiм з раю?
      - Э... што там рай? Наша Беларусь - гэта ня неба. У Беларусi бязь песьнi нельга. Там людзi працуюць, а зь песьняй чалавеку ўсякае гора ў палавiну. Буду хадзiць iз сваей дудою па лясох i палёх. Будзе сядзець каля скацiны пастушок з жалейкай, нячутна падыйду да яго i зайграю яму над вухам; пачне пяяць дзяўчынка, задумаўшыся над сьветлым руччом, навучу i яе - няхай не замiраюць у Беларусi песьнi. Пойдуць мужы з тапарамi ў лес, я прытаюся за сасной i заграю iм, каб спарней iшла ў iх работа. А не знайду людзей, буду слухаць, як шумiць цёмны бор, як бульчыць вада, пералiваючыся ў руччу, i падыграю iм. Эх, цяжка ў нашай старонцы, ды i добра ў ёй... Я яшчэ, як жыў, дык прасiў Бога, каб дазволiў мне па сьмерцi ў Барысаўшчыне астацца. На нiякi рай не прамякяю яе.
      - Ну, добра калi так, iдзi сабе з Богам, - сказаў сьвяты Пётра. - А то ты ўсё неба нам папсуеш. Толькi глядзi-ж, ня крыўдуй!
      - Якая тут крыўда?
      Пакланiўся Дудар апосталу i выйшаў з райскiх варот.
      - Я знайду сабе месца. Пайду туды, адкуль прыйшоў.
      - У Барысаўшчыну?
      - А то куды-ж?
      - А я думаю на якую-колечы зьвязду цябе паслаць.
      - Нашто на зьвязду? Пайду ў Барысаўшчыну.
      Узыйшоў ён на вялiкую нябесную дарогу. Была ноч.
      Стаў Дудар спускацца па птушынай дарозе ўнiз. А калi пачуўся на волi, крыкнуў:
      - Гэй, гэй! - i пачаў дуць з усей моцы ў дуду.
      I гэтак iшоў ён, усё нiжэй, спускаючыся ў барысаўскi бок, пакуль не схаваўся ў пушчы...
      Власт
      ЮГА I ГРАМАВIК
      Гадоў таму капы iзь дзьве будзе, як у вёску Дзянiсава прыйшла, неяк пасьля Зьмiтраўскiх Дзядоў, старая баба. Сюды-туды пакруцiлася па вёсцы i шусь да Прахора ў хату, дый кажа:
      - Я ня тутэйшая; але чула аб вашэцi, што чалавек добры, i прыйшла папрасiцца на кутнiцу*. Каштаваць я вам нiчога ня буду, яшчэ i вы каля мяне заробiце, калi за мае грошы пракормiце мяне.
      * Наняць кут у хаце.
      Прахор падумаў, парадзiўся з жонкай i прыняў тую невядомую бабу да сябе ў хату.
      Баба адразу дала Прахору сотню рублёў "на руку". Прахор дачакаўся да вечара, рады пайшоў спаць.
      На другi дзень, устаўшы садзiцца сям'я сьнедаць; калi хопяцца, ажно з чатырох булак хлеба, што былi ў iстопцы, i памiну няма. Гэтак сама ня ведама, куды шчэзьлi два сыры i цэлы кумпяк сьвiнiны. У хаце, ведама, гоман узьняўся, бо ўсе думалi, што ноччу злодзей улез у iстопку. Ажно тут будзiцца новапрынятая кутнiца i кажа:
      - Супакойся, гаспадару, гэта я ўночы вячэрала. - Паварушылася да сьцяны i захрапла.