Уладзiмiр Арлоў
      Краявiд з ментолавым пахам
      Рукапiс, прысланы ў зялёным канверце
      Цяпер, вядома, можна сцвярджаць што заўгодна: суадносiць дату на паштовым штэмпелi з загадкавай смерцю аднаго лiтаратара, якога ў тыя самыя днi знайшлi павешаным ва ўласнай кватэры; спрачацца, жаночай цi мужчынскай руцэ належыць буйны круглявы почырк, што не пакiнуў на прысланым мне пульхным зялёным канверце зваротнага адраса; строiць кпiны з маёй знаёмай, якая дагэтуль перакананая, быццам той канверт сапраўды захоўваў пах добрых ментолавых цыгарэтаў, хоць ускосныя дэталi дазваляюць датаваць рукапiс канцом 80-х цi самым пачаткам 90-х гадоў... Што да вядомага псiхiятра, якому я прапанаваў выступiць у якасцi эксперта, дык ён, вяртаючы гэтыя чатыры дзесяткi драбнютка спiсаных старонак, абмежаваўся цьмянай фразаю пра суму выпадковых велiчыняў, дзе дапускаецца лiтаральна ўсё. Магчыма, якраз згаданая акалiчнасць i схiлiла мяне да публiкацыi рукапiсу без усялякiх купюраў i каментароў.
      Апошнiм часам я часта звяртаюся да свайго з'яўлення тут, у старой аднапакаёўцы, якая... Мне хацелася напiсаць нешта накшталт, "якая адыграла ў маiм жыццi такую ролю", аднак роля працягвае iграцца, i я магу памылiцца ў вызначэннi парадкавага нумара дзеi. Урэшце, сама зацяганая метафара тэатра выглядае тут недарэчнай, хоць я i маю падставы назваць гаспадара кватэры акторам. Але цяпер, калi падзеi таго дня, а праўдзiвей, той размовы, адрэстаўраваныя да паўтонаў i запiсаныя ў памяцi нiбыта на вiдэастужку, якую можна спыняць, адкручваць назад альбо пускаць на запаволенай хуткасцi, я магу сказаць, што актор ён быў кепскi. Ужо адзiн спалоханы ўздрыг, калi на кухнi ўключылася лядоўня... Альбо мiзансцэна з трэцяй параю ключоў... Хоць гэта яшчэ як паглядзець...
      Ён стаяў вось там, каля майго адзiнага вакна. Няўжо ён iмкнуўся захiнуць сляды, пакiнутыя на падваконнi лапамi вераўчанае лесвiцы? А мо спадзяваўся схаваць iх ад самога сябе, як, дарэчы, i пакiнуты мне ў спадчыну прайгравальнiк? Наогул, цяпер мне здаецца, што - асэнсавана або iнтуiтыўна ён рухаўся па кватэры дакладна вызначаным маршрутам, што дазваляў не сарвацца i давесцi гаворку да канца, каб нiколi больш са мною не бачыцца.
      Ён быў прыкладна майго веку, меў нервовы твар i раннюю сiвiзну. Я чамусьцi падумаў, што такiя людзi схiльныя да iнфарктаў. Дадаць да гэтага невыразнага партрэта мне, бадай, няма чаго. Ну, можа, яшчэ ягоную худзiзну, якую я, памятаецца, спачатку з прыхiльнасцю назваў сам сабе шляхетнаю.
      Сустрэўшыся з iм на вулiцы, я прайшоў бы мiма - не пазнаўшы цi не захацеўшы пазнаць яго.
      Кватэра, якую я вырашыў наняць, знаходзiлася ў тым раёне, дзе з сучаснай забудоваю суседзiлi зялёныя выспы старога патрыярхальнага горада. Няроўны брук з чародкаю козаў i цяпер успрымаецца там больш натуральна за асфальт з тралейбусам. Вiдаць, гарадская геаграфiя i сталася галоўным аргументам, бо ў тыя днi я меў цвёрды намер баранiць сваю адзiноту i найперш шукаў спакою.
      - Там, за паркам, - гаспадар кватэры паказаў у вечаровае вакно, - мяжа горада.
      - Мяне гэта не палохае. Вальтэр пiсаў, што лiтаратар павiнен жыць паблiзу мяжы, каб зручней было ратавацца.
      - Вы лiтаратар? - не падтрымаў майго тону, але вiдавочна зацiкавiўся ён.
      Вылаяўшы сябе за легкадумна рассакрэчанае iнкогнiта, я няпэўна кiўнуў. Згадка пра род маiх заняткаў, безумоўна, была лiшняю.
      - У такiм разе... - з выцвiлай усмешкаю загаварыў ён i не скончыў.
      Яго манера размовы пачынала раздражняць. Грошы ўжо ляжалi ў ягонай кiшэнi, а брыжык з ключамi - у маёй. Я мог без абмежаванняў карыстацца кнiгамi i пастараўся запомнiць колькi непазбежных у такiх выпадках дробных парадаў наконт замкоў, ваконных зашчапак i талонаў на электрычнасць. Усе iнструкцыi былi прамоўленыя скорагаворкаю, а заплачаныя мною грошы засталiся непералiчанымi. Яшчэ хвiлiну таму ён выдаваў чалавекам, што хоча як найхутчэй развязацца з не надта прыемным клопатам. Але зараз загучала новая, незразумелая мне нота.
      - Увосень парк проста чароўны. Асаблiва клёны...
      Жывучы тут, ён павiнен быў ведаць, што гэта не зусiм парк, а - старыя лютэранскiя могiлкi, па якiх гадоў дваццаць назад праехалiся бульдозеры. Я не палiчыў патрэбным дзялiцца сваiмi ведамi i конча ўпэўнiўся, што размова здоўжыцца.
      - Вы збiраецеся жыць адзiн? - запытаўся ён i папрасiў дазволу закурыць.
      Просьба падкрэслiвала мой новы статус i таму спадабалася, пытанне - не.
      Ён зняў з кнiжнай палiцы масiўную металёвую попелку - змрачнаватую чортаву галаву з адбiтым рогам i глыбокiмi пустымi вачнiцамi.
      - Гэта для вас iстотна? - вярнуўся я да пытання, з кiм збiраюся жыць.
      - Ва ўсякiм выпадку не ў такой ступенi, як для вас, - адказаў ён i, iмгненна ўсвядомiўшы абсалютна неадпаведную сiтуацыi рэзкасць, перапрасiў.
      Якраз тады ўключылася лядоўня. Ён зацкавана здрыгануўся i, спалатнеўшы, выпусцiў з пальцаў цыгарэту. Гэтага хапiла, каб уся мая ўквеленасць знiкла, i я, як са мною часам здараецца пры сустрэчы з чалавечай слабасцю, адчуў такi прылiў шкадавання, што не прыдумаў нiчога лепшага, чым паведамiць пра свой развод i прагу самотнага супакою.
      - Як вы сказалi? Не хочацца пражываць чужое жыццё? - з дзiўнай iнтанацыяй паўтарыў ён i строс попел у адну з чортавых вачнiцаў. У ягоных тонкiх пальцах яшчэ не сунялася дрыготка. - Ну, тады ў вас...
      Трымаючыся сваёй завядзёнкi, ён абарваў фразу i нечакана выняў другi камплект ключоў.
      - Ведаеце, я пакiну вам i iх. Магчыма, у вас усё-такi хто-небудзь з'явiцца.
      Пасля маiх слоў пра пошукi спакою гэтае дапушчэнне выглядала не зусiм лагiчна, аднак значна больш нелагiчны быў яго наступны ўчынак. У нервовых пальцах з'явiўся ўжо трэцi брыжык з ключамi. Гаспадар патрымаў iх на далонi i працягнуў мне.
      - Няхай усе ключы будуць у вас. Дакучаць вам вiзiтамi я не збiраюся. Калi спатрэбiцца, патэлефануеце. Цяпер толькi сакавiк, значыць, засталося... Не думаю, што вы заўважыце нешта такое...
      Я спачувальна выслухаў яго няўцямна-блытанае мармытанне i не звярнуў на апошнiя словы амаль нiякае ўвагi. Што я павiнен быў заўважыць? Што ў яго праблемы з псiхiкай?
      Апускаючы два дадатковыя камплекты ключоў у кiшэню, я не сумняваўся, што вiзавi адчувае з гэтае прычыны палёгку. Разгадка магла быць досыць простаю: цяжкiя ўспамiны, звязаная з кватэраю асабiстая драма... Цi не адтуль, падумаў я, i ранняя сiвiзна.
      Якiмi наiўна-трывiяльнымi выглядаюць мае тлумачэннi сёння...
      - Ну вось, здаецца, i ўсе фармальнасцi. - Патушыўшы ў вачнiцы ў чорта недапалак, ён падняўся з канапы, аднак няўпэўнены тон сведчыў, што запас дзiўнаватых пытанняў i прапановаў не вычарпаны.
      У такiх сiтуацыях прадчуванне рэдка падманвае мяне. Ён прайшоўся ўсцяж сцяны з кнiжнымi палiцамi, правёў рукой па запыленых карэньчыках i, няўдала зрабiўшы выгляд, нiбы толькi зараз успомнiў штосьцi важнае, зноў загаварыў:
      - Скажыце, у вас ёсць прайгравальнiк?
      - Не, я аддаю перавагу магнiтафону.
      - Прайгравальнiк таксама добрая рэч. - У ягоным голасе прысутнiчаў яўны водцень, просьбы.
      - Вядома, - суха пагадзiўся я. Да мяне вярталася раздражненне.
      - Я хачу пакiнуць вам прайгравальнiк. Лiчыце гэта падарункам.
      Я стрымана падзякаваў i абвёў пакой вачыма, аднак неспадзяванага прэзента нiдзе не заўважыў.
      Нiчога не ўдакладняючы, я выразна паглядзеў на гадзiннiк, потым на дзве валiзы з гаспадаровым скарбам i прапанаваў паднесцi iх да тралейбуснага прыпынку. Ён адмовiўся. Выкладзеныя за год наперад грошы давалi мне права зноў кiнуць падкрэслены позiрк на гадзiннiк.
      Ён паважыў у руках валiзы i замiж таго, каб рушыць да выхаду, паставiў iх назад.
      - Скажыце... вы любiце... Шапэна?
      Цяжка было даць веры, аднак у яго словах мне пачуўся вiдавочны страх.
      - Вы кампазiтар? - холадна ўдакладнiў я. Усе гэтыя неабавязковыя пытаннi з зацягнутымi пярэрвамi i загадкавай эмацыйнай падкладкаю iмклiва падвышалi градус майго раздражнення.
      - Кампазiтар?.. Не зусiм. Я проста хацеў...
      - У Шапэна мне падабаюцца прэлюдыi, толькi вельмi прашу нiчога больш мне не дарыць.
      Адкуль я мог ведаць, што ў тыя хвiлiны было сказана самае iстотнае за ўвесь вечар?
      Перад дзвярыма гаспадар яшчэ раз апусцiў валiзы на падлогу.
      - Ён там, у шафе.
      - Хто? - Ува мне падымаўся калючы клубок злосцi.
      - Прайгравальнiк, - прабачлiва, нават лiслiва растлумачыў ён. - У сценнай шафе каля ложка.
      Я адчуў тое самае, што i ў выпадку з ключамi: немаведама чаму ён хацеў пакiнуць гэты прайгравальнiк у старой кватэры.
      Зачынiўшы нарэшце дзверы, я сеў за стол, паклаў перад сабою ўсе тры камплекты ключоў i з затоенай радасцю падумаў, што, прынамсi, год буду пазбаўлены вiзiтаў чалавека, што мае схiльнасць без дай прычыны дарыць прайгравальнiкi i пытацца, цi любiце вы Шапэна.
      Назаўтра я прывёз на таксоўцы сумкi з рэчамi, а ўвечары адкаркаваў пляшку сухога херасу i аддаўся цiхамiрным лятункам аб тым, як за год перачытаю тут штабель чужых кнiг i напiшу адну сваю. Я прадбачыў, што атрымаецца зборнiк апавяданняў свабоднага саракагадовага чалавека, якi своечасова звёў падрахункi з мiнулым. Памятаючы Борхесава папярэджанне пра непрадказальнасць гэтага ўзросту для мужчыны наогул i для лiтаратара - асаблiва, зазiраць далей не хацелася.
      Вiно скончылася нечакана хутка. Дапiваючы апошнi глыток, я сустрэўся вачыма з масянжовай стодкаю Шывы на кнiжнай палiцы. Гэтае чатырохрукае стварэнне i падкiнула мне iдэю правесцi ў новым жытле iнвентарызацыю.
      Стараючыся не згадваць самога гаспадара, я прызнаў, што iнтэр'ер ягонае кватэры можа прэтэндаваць на пэўную неардынарнасць i найперш - дзякуючы сцяне, якую ад столi да падлогi займала мапа Эўропы. Прычым яна, гэтая жоўта-зялёна-брунатная з плямамi блакiту мапа, была не проста наклееная на тынк накшталт шпалераў, але ўзятая, нiбы жывапiснае палатно, у адмысловую драўляную асаду, што на пару пядзяў адступала ад паверхнi, ствараючы своеасаблiвую перспектыву. Мапа як быццам адкрывалася воку з шырокага вакна, куды злева не трапляла толькi Пiрэнейская паўвыспа, а справа - Уральскi хрыбет. Унiзе лiнiя абрэзу праходзiла прыкладна на шыраце Крыма, пад якiм уладкаваўся стол-кнiжка. Праваруч гэтага "вакна" цягнулася сцяна, цалкам занятая самаробнымi палiцамi з кнiгамi ды трыма тузiнамi пустых рознакалiберных пляшак з размаiтымi налепкамi, што захапiлi ўвесь верхнi ярус. На трэцяй зверху палiцы ў атачэннi дзесятка шматкалерных бляшанак з-пад пiва i атабарыўся чараваты шматрукi бажок з круцельскiм выразам на iльсняна-тлустым твары. Бажок пазiраў у сапраўднае вакно. Суседнi дом стаяў вельмi блiзка, i шчытная чорная штора, якая спадала нiжэй за падваконне, не выглядала лiшняй.
      Годнае месца ў пакоi належала шырокаму ложку-канапе злева ад дзвярэй. Сцяну над ложкам закрывалi панелi з бардовай скуры. (Таго разу я не звярнуў увагi, што сям-там скура падрапаная нечым вострым кшталту кацiных кiпцюроў.) Збоку ад вакна, над спальным кутком, сцяну аздабляў гадзiннiк у драўляным корпусе з вакенцамi i вежачкамi. Праўда, сам гадзiннiк быў электронны i мераў час не стрэлкамi, а зялёнымi лiчбамi.
      Не падымаючыся з ложка, можна было нацiснуць на некалькi ўштукаваных у панель жоўтых клавiшаў. Першая ўключала дабiты чорна-белы тэлевiзар, другая люмiнiсцэнтную лямпу над пiсьмовым сталом памiж вакном i мапаю, трэцяя вентылятар на столiку-кнiжцы, дзве наступныя сваiх функцыяў анiяк не выявiлi, а апошняя прынесла прыемную неспадзяванку: дзесьцi пры падлозе ўтульна запалiлася мяккая падсветка мапы. Калi патушыць астатняе святло, "вакно ў Эўропу" глядзелася асаблiва маляўнiча.
      Дзверы пакоя мелi матавае шкло i адчынялiся ўсярэдзiну. Выхад у пад'езд вартаваў, седзячы на пыльнай антрэсолi, памаранчавы плюшавы сабачка. Я выйшаў на лесвiчную пляцоўку i нацiснуў гузiк званка. Сабачка заскакаў i зайшоўся вясёлым брэхам. Дзверы зачынялiся на ланцужок i на тры замкi. Я падумаў, што гэта занадта, i наважыў карыстацца двума. У сумешчанай з туалетам ваннай нiчога прыкметнага, апрача вялiкага павука, не сустрэлася.
      Усё, што я пiшу зараз, можа здацца занудлiва-неiстотным, але я адчуваю неабходнасць зафiксаваць гэтыя дробязi, бо неўзабаве лiтаральна кожная з iх набудзе велiзарную значнасць.
      Канец вечара быў далёка, i я прыступiў да больш блiзкага знаёмства з пакiнутымi аматарам Шапэна рэчамi.
      У сценнай шафе пры ложку ляжалi дзве коўдры i дзве падушкi. На нiжняй палiцы стаяў прэзентаваны прайгравальнiк. Падбор кружэлак выглядаў досыць страката: Вiвальдзi, сярэднявечная лютневая музыка, "The Beatles", санаты Чурлёнiса, "Песняры" i два маленькiя дыскi дзiцячых казак. Запiсаў Шапэна насуперак чаканню не аказалася.
      У дадатак да мапы i гадзiннiка ў кватэры прысутнiчала яшчэ адна рэч з прэтэнзiяй на арыгiнальнасць. Памiж дзвярыма i кнiжнымi палiцамi месцiўся акаваны меддзю куфар, зроблены, вiдавочна, не вясковым майстрам, а гарадскiм iмiтатарам, якому не хапiла густу, i ён прымалацiў на пярэднi бок пяць медных лiтараў: SEZAM. (Светлыя драпiны на фарбаванай драўлянай падлозе, якiя сведчылi, што гэтую частку абсталюнку - i няраз - падцягвалi да дзвярэй, я заўважу значна пазней.)
      Куфар быў пад самае вечка наладаваны розным жалеззем i iнструментамi, паўзверх якiх ляжала вераўчаная турыстычная лесвiца з кiпцямi-зачэпамi. З выгляду яна наўрад паспела паўдзельнiчаць у сур'ёзных падарожжах. Пакруцiўшы знаходку ў руках, я змецiў заводскую налепку з даўжынёю - 10 м i механiчна адзначыў, што гэтага якраз хапае, каб спусцiцца па сцяне з майго трэцяга паверха.
      Пакiнуўшы ў спакоi куфар, я заняўся кнiгамi. Перад сном заманулася пачытаць, i я зняў з палiцы лiмонавы том Акутагавы Руноске. Памiж старонак "Жыцця iдыёта" знайшоўся лiсток з вучнёўскага сшытка ў кратку. Дзiцячая рука фламастэрам намалявала на iм пяцiпавярховiк з жаночым тварам у вакне трэцяга паверха. Малюнак не меў у сабе нiчога незвычайнага, а вось надпiс мяне збянтэжыў i нават трохi занепакоiў.
      ГЭТА НЕ МОЖА
      БОЛЬШ ПРАЦЯГВАЦЦА
      НЕ МОЖА
      Словы, дзе хавалася трывога, а мо i роспач, належалi вiдавочна не дзiцёнку, хоць i былi напiсаныя буйнымi друкаванымi лiтарамi, што тоўпiлiся i, як сляпыя, натыкалiся адна на адну. Так мог пiсаць чалавек на моцным падпiтку альбо ў скрайняй расхваляванасцi.
      Тут, безумоўна, таiлася нейкая загадка, i яе бударажлiвае адчуванне абяцала пераўтварыцца ў сюжэт, а потым у навелу.
      Паляжаўшы колькi хвiлiнаў у цемры, я павярнуўся да сцяны-мапы i ўключыў падсветку. На жоўта-зялёнай прасторы хутка ўдалося знайсцi Парыж, а за iм Лондан i Стакгольм. Дом аддзяляла ад вулiцы такая адлегласць, што шум транспарту сюды не далятаў. Чорныя кропкi з назвамi эўрапейскiх сталiцаў зрушылiся з месца i закружылiся ў карагодзе. Я дрымотна нацiснуў клавiшу на панелi i, засынаючы, паспеў усцешана падумаць, якiя цiхiя вечары чакаюць мяне наперадзе.
      Другi камплект ключоў спатрэбiўся нашмат раней, чым я меркаваў.
      Я наняў кватэру ў сакавiку, а на пачатку наступнага месяца яна ўжо чула жаночы голас.
      Як i абсалютная большасць такiх знаёмстваў, нашае - ад сустрэчы на стаянцы таксi да пакiнутага нумара тэлефона - было наборам банальных слоў i ўчынкаў. Праўда, тэлефон я даў свой - не столькi таму, што Наташа мне адразу спадабалася, як з прычыны беспрасветна здзеклiвага маўчання майго белага тэлефоннага апарата.
      Я не цешыў сябе спадзяваннямi на прарыў гэтае блакады, але праз два днi тэлефон загаварыў Наташыным голасам.
      Яна зрабiлася маёй у самы першы вiзiт сюды i потым прызнавалася, што вельмi праз гэта перажывала. У тыя днi нашы адносiны ўжо дазвалялi мне растлумачыць Наташы, што яна проста даверылася жаночай iнтуiцыi, а тая нашэптвала, што новы знаёмы не будзе трацiць час на дзеяннi, якiя адзiн ягоны сябар калiсьцi назваў танцам паўлiна. Мая сяброўка згадзiлася. Яе русая галоўка з дзвюма падкручанымi ля скроняў даўгiмi кудзеркамi ляжала ў мяне на плячы. Чорная штора захiнала нас ад дзённага святла i астатняга свету. З прайгравальнiка, якому пасля Наташынага з'яўлення я вызначыў месца на столiку каля мапы, лiлася лютневая музыка, а на падлозе пры ложку стаяла пляшка чырвонага вiна.
      Наташа сказала, што нi ў чым не раскайваецца, i, не падымаючыся, напоўнiла шклянкi. За вакном быў травень, i на сажалцы каля былых лютэранскiх могiлак у шарую гадзiну пачыналiся жабiныя канцэрты.
      Назваць той час шчаслiвым было б няшчыра. Як акрэслiць яго больш дакладна?.. Ён поўнiўся жыццёвай энергiяй. Ён быў падарункам лёсу, хоць часам я падазраваю, што таемныя сiлы, якiя неўзабаве зацягнулi мяне ў свой водаварот, усяго толькi вырашылi даць мне адпачынак перад блiзкiмi выпрабаваннямi.
      У адрозненне ад некаторых лiтаратурных герояў я не жыў ад спаткання да спаткання. Ранiцой я сядаў за стол i пiсаў тры, а калi шанцавала, то i чатыры старонкi будучай кнiгi. За тыдзень чарнавiк апавядання звычайна быў гатовы, i, паводле старой звычкi, перад тым, як перапiсваць опус начыста, я чытаў яго сам сабе ўголас.
      Апошнi аповед, праўдзiвей, ягоны чарнавiк, так i застанецца на стале непрачытаны...
      Ну навошта гэтае недарэчнае "апошнi"? Хiба тое, да чаго я рыхтуюся, не дазволiць мне?.. Адкуль бяруцца сумневы, калi падарожжы не даюць для iх нiякага грунту? А можа, я толькi пераконваю сябе, старанна калекцыянуючы памысныя доказы i заплюшчваючы вочы на тое, што ўпарцiцца класцiся ў схему?..
      Не, цяпер я павiнен вярнуцца ў той травень, да Наташы, да жабiных канцэртаў i бэзу на амаль вясковай суседняй вулiцы.
      Калi не памыляюся, я яшчэ не згадваў, што пасля разводу звольнiўся са службы. Ганарару за папярэднюю кнiгу, па маiх падлiках, хапала не меней як на год-паўтара, а надаўжэй я даў сабе слова жыццё не планаваць.
      Дык вось, ад ранiцы я пiсаў свае абавязковыя тры старонкi. Потым выпраўляўся на праходку, выбiраючы цiхiя вулачкi з дагледжанымi кветнiкамi, лавачкамi i аканiцамi. Памежным слупам памiж гэтымi вулiцамi i новым горадам служыў дзевяцiпавярховы дом з гастраномам, дзе я на зваротным шляху купляў пару бутэлек сухога вiна.
      Мае дачыненнi з суседзямi абмяжоўвалiся знаёмствам з колiшнiм электрамантажнiкам Лёнем, якi будаваў высакавольтныя лiнii i, вярнуўшыся аднаго разу з камандзiроўкi, убачыў жонку ў абдымках у шчаслiвага супернiка. Лёня выгнаў нявернiцу з дому, а сам запiў, сарваўся з мантажнай мачты i атрымаў iнвалiдную пенсiю. Заходзячы пазычыць чарговую пяцёрку, Лёня паўтараў сваю гiсторыю ў розных варыянтах, але нiколi не забываў шляхетна адзначыць, што жонка здрадзiла яму не з першым-лепшым аматарам амурных прыгодаў, а з капiтанам далёкага плавання. Мне iмпанавала, што Лёня хутка развучыў, у якi час не трэба турбаваць памаранчавага сабачку, бо ён вартуе нас з Наташаю.
      Сабачка вiтаў маю сяброўку такiм вясёлым брэхам, нiбыта чакаў яе разам са мною. Аднак неўзабаве ён ужо мусiў дэманстраваць радасць толькi пацеркамi бурштынавых вачэй, бо я ўручыў Наташы ключы.
      Па яе прыходах можна было правяраць гадзiннiк. А палове пятай за ёю зачынялiся дзверы, а ў 16.35 мы ўжо любiлi адно аднаго. Пяцi хвiлiнаў якраз хапала на тое, каб выпiць келiх вiна i скiнуць з сябе ўсё, што перашкаджала лавiць доўгiя хвiлiны асалоды.
      Наташа паходзiла са шчаслiвага племя тых жанчын, якiя нiколi не паўтараюцца i гэта не каштуе iм анiякiх намаганняў, таму што атрымлiваецца незалежна ад iх волi.
      Яе з'яўленне не толькi змянiла мой распарадак, але i ўнесла разнастайнасць у рацыён, бо тая самая iнтуiцыя падказала ёй, што каханак мае таемныя схiльнасцi гурмана. Пасля таго як мы, вяртаючыся ў рэчаiснасць з першай блiзкасцi, дапiвалi ў ложку нашу першую пляшку вiна, Наташа iшла на кухню, каб згатаваць на вячэру што-небудзь цiкавейшае за маю дзяжурную яечню цi смажаныя калдунцы.
      Кухня бачыла Наташу ў шлафроку, якi яна прынесла i акуратна павесiла на плечыкi ў адно з першых, яшчэ насцярожаных наведванняў. Я напiсаў "кухня бачыла" i падумаў, што выкарыстаў гэты выраз неасэнсавана, але зусiм не выпадкова. У тыя днi я нi за што не напiсаў бы так. Тады мая аднапакаёўка ўпэўнена вяла ролю звычайнай кватэры на гарадской ускраiне.
      Ага, шлафрок. Той зялёны з буйнымi шыпшынавымi кветкамi шлафрок напачатку, я дагэтуль памятаю, укалоў мяне думкаю аб тым, дзе вiсела гэтая спакуслiвая апранашка раней.
      Мне падабалася дапамагаць Наташы каля газавай плiты i збiраць на стол, у якi мы ператваралi дзве пастаўленыя пры ложку табурэткi. Новую сустрэчу нашых целаў афарбоўвала ўжо не вострае жаданне, а пяшчота ўзаемнага прыцягнення. Здаволiўшы першы раз смагу, цяпер мы як быццам дапiвалi пакiнутыя глыткi, каб запасу валодання адно адным хапiла да наступнае, заўтрашняй цi паслязаўтрашняй паловы на пятую.
      Шлафрок займаў сваё месца ў шафе, калi электронны гадзiннiк у драўляным корпусе паказваў без чвэрцi восем. Па дарозе да тралейбуснага прыпынку я браў Наташу за руку i любiў раз-пораз злёгку сцiскаць яе сухiя цёплыя пальцы, адчуваючы iх адказ. Калi насустрач нам траплялася юная парачка, мая сяброўка вызваляла руку, гаворачы, што маладзёнам будзе смешна: такiя старэнькiя i трымаюцца за ручкi. Яна какетнiчала, бо i сама выдатна ведала, што абсалютная большасць гэтых жаўтаротых дзяўчатак магла б адно пазайздросцiць яе маладому, гнуткаму i такому таленавiтаму целу, якое, здавалася, мела намер нiколi не падпарадкоўвацца часу.
      Асколак былога, ужо амаль чужога жыцця...
      Бэзавы травень неўпрыкмет пералiўся ў язмiнавы чэрвень; у лiпенi Наташа з'ехала на два тыднi ў адпачынак, але такая доўгая ростань нiчога не змянiла: у прызначаны дзень я нецярплiва, як хлапчук, чакаў яе, i ключ павярнуўся ў замку роўна а палове пятай.
      Усё пачалося напрыканцы жнiўня, калi ўслед за спёкаю некуды прапалi i цэлыя раi матылькоў-крапiўнiкаў, што яшчэ нядаўна акупавалi наваколле, залятаючы ў адчыненае вакно i бессаромна апускаючыся на нас, куды iм толькi заманецца.
      Як нядаўна i як даўно гэта было!.. Часам я сапраўды адчуваю настальгiю па тым жыццi, але яна нагадвае настальгiю жыхара Атлантыды, якому пашчасцiла ўратавацца, калi ягоны мацярык загiнуў. Маё былое жыццё паглынулi хвалi. Напiсана, вядома, занадта прыгожа, каб быць праўдаю. Проста я адчуваю, што дарогi назад няма.
      Але цi маю я права ўпэўнена сцвярджаць, што ўратаваўся?..
      У любым выпадку я цудоўна памятаю дату здарэння, што сталася прадвесцем... Якi сэнс займацца пошукамi эўфемiзмаў? Прадвесцем прыходаў. Дакладнейшага тэрмiну я не знайшоў, як не вынайшаў i нiчога лепшага за падарожжы.
      Падарожжы стануць другой стадыяй...
      Прашу вас адкiнуць падазрэннi i не шукаць тут нiякiх сiмптомаў. Падрыхтуйцеся чытаць далей з большай увагаю, i гэта пераканае вас у поўнай яснасцi майго розуму, якую ён захаваў, насуперак усяму, што на яго абрынулася.
      Таго дня на праходцы пасля трох ранiшнiх старонак мне ўспомнiўся мой гаспадар. Ужо паўгода ён не ашчаслiўлiваў мяне новымi падарункамi, не высвятляў, цi люблю я Шапэна, i наогул нiяк не нагадваў пра сябе, за што я быў яму бязмерна ўдзячны, як, дарэчы, i за прайгравальнiк, што аздабляў нашыя з Наташаю спатканнi.
      Вынiкам гэтай прыгадкi сталi змены ў маршруце, якiя прывялi мяне ў музычную краму.
      Я выбраў кружэлку "Led Zерреlin" з маёй улюбёнаю "Лесвiцай у неба", капрысы для скрыпкi Паганiнi i ўжо кiруючыся да выхаду, убачыў на стэлажы рамантычны профiль Шапэна. Памяць была напагатове: "Скажыце... вы любiце... Шапэна?" - "Мне падабаюцца прэлюдыi, але вельмi прашу нiчога больш мне не дарыць..." Тады я адказаў праўдзiва, а на дыску ў чорна-зялёным канверце, якi трымаў цяпер у руках, былi якраз яны, знакамiтыя "Дваццаць чатыры прэлюдыi" ад радаснага парыву першай да трагiчных басовых фiгурацыяў заключнай.
      Дома я паслухаў "Лесвiцу ў неба" i паставiў Шапэна. Адварот кружэлкi пачынаўся з прэлюдыi No 15, якую Жорж Санд, нягледзячы на пратэсты Фрыдэрыка, называла "прэлюдыяй у кропельках". Гэтая пастаральная п'еса з рысамi накцюрна зноў прывяла мяне за пiсьмовы стол, натхнiўшы яшчэ на адну старонку чарнавiка.
      Ад рукапiсу адарваў водар ментолавых цыгарэтаў. Дакладней, я пачуў яго трохi раней, але нейкi час пяро яшчэ бегала па паперы, а прыемны пах iснаваў на перыферыi ўспрымання, нараджаючы туманныя вобразы тонкай рукi, няярка падведзеных вуснаў, белай цыгарэты з пакiнутым памадаю ружовым колцам... Неўзабаве я адчуў лёгкае здзiўленне i падняў галаву. На тле кнiжных палiцаў плыла шызая пасмачка дыму. Крыху заiнтрыгавана я падышоў да расчыненага вакна i глянуў долу. Унiзе сядзеў на лавачцы былы электрамантажнiк Лёня, што зроду не курыў нiчога, апрача "Астры". Пасмачка знiкла з вiдавоку, ды пах аказаўся ўстойлiвым, нiбыта курылi дзесьцi зусiм блiзка, у суседнiм пакоi, якога ў мяне не было. Мне падумалася, што Наташы такiя водары маглi быць не да густу, i я на ўсялякi выпадак адчынiў дзверы на пляцоўку. З пад'езда звыкла цягнула катамi. Значыцца, вiнаватыя былi вакно i тутэйшая мудрагелiстая ружа вятроў.
      Пачатак вечара не быў адметны нiчым, акрамя таго, што мы слухалi новыя кружэлкi, прычым на Шапэна часу не хапiла. Выдатна памятаю, што паставiў прэлюдыi на прайгравальнiк, аднак Наташа ўжо прычэсвалася перад нашым вялiкiм авальным люстрам, i я не стаў апускаць iголку на дыск.
      Я вяртаўся ў тым настроi, якi Лёня навучыўся вызначаць абсалютна беспамылкова. Удзячны за атрыманую пяцёрку, ён пацягнуўся следам на мой трэцi паверх. На пляцоўцы Лёня закурыў, i я аўтаматычна адзначыў, што ў руках у яго пакамечаны пачак "Астры".
      У гэты момант мне i здалося, нiбыта з-за дзвярэй чуецца музыка. Я напружыў слых i пазнаў "прэлюдыю кропелек". У першыя iмгненнi - цi то з прычыны бесклапотнага настрою, цi таму, што побач стаяў Лёня - адкрыццё ўспрынялося зусiм спакойна. Я крутануў у замку ключ, развiтаўся з суседам i апынуўся ў сваiм цесным калiдорчыку. У кватэры плавала заканчэнне музычнай фразы, i гэта, несумненна, быў прэлюд No 15. Толькi тут да мяне дайшла сутнасць таго, што адбываецца. Чуючы пад сэрцам непрыемны скразнячок, я рыўком адчынiў дзверы ў цёмны пакой i пстрыкнуў выключальнiкам.
      У пакоi нiкога не было, прайгравальнiк моўчкi стаяў на месцы, але ў паветры пахла ментолавым цыгарэтным дымам. Я праверыў кухню, ванную i абедзве сценныя шафы, а потым сеў на непрыбраны ложак i засмяяўся.
      Не скажу, каб мой смех прагучаў цалкам пераканаўча.
      Музыка за дзвярыма, вядома, прымроiлася, але што было рабiць з пахам? Дзесьцi я чытаў пра спецыфiчныя нюхальныя галюцынацыi, аднак адкуль тады ўзялося блакiтнае воблачка на асноведзi чорнай шторы, якое цягнулася да прачыненае форткi?.. Цi не зашмат галюцынацыяў?
      Я налiў поўную шклянку вiна i, выпiўшы яго маленькiмi глыткамi, заняўся аналiзам сiтуацыi.
      Самым натуральным адказам на ўсе пытаннi была б нядаўняя прысутнасць у гэтых сценах чалавека з цыгарэтаю. Разам з тым такое тлумачэнне выглядала найбольш хiсткiм. Калi ў кватэры насамрэч хтосьцi знаходзiўся, ён меў усяго хвiлiнаў пятнаццаць памiж нашым з Наташаю адыходам i маiм вяртаннем. За гэты час аматар ментолавых цыгарэтаў павiнен быў, па-першае, нейкiм чынам трапiць у кватэру, а па-другое, паспець сысцi да майго прыходу. Але з якой мэтаю? Каб выкурыць цыгарэту i тым самым пакiнуць сведчанне свайго незаконнага ўварвання? Версiя выглядала досыць сумнеўнай, хоць i пакiдала прастору для далейшай распрацоўкi.
      Паводле элементарнай логiкi, пранiкнуць у кватэру, маючы лiчаныя хвiлiны, найперш мог чалавек з ключамi. Адны ключы ляжалi ў мяне ў кiшэнi. Другiя Наташа трымала ў касметычцы. Трэцi камплект я паўгода таму паклаў у верхнюю шуфляду пiсьмовага стала.
      Па дарозе да стала позiрк спынiўся на попелцы, што стаяла на палiцы памiж Шывам i томам Акутагавы. Аднарогi чорт супакоiў адсутнасцю якiх-небудзь слядоў попелу. Верхняя шуфляда таксама не падвяла. Я налiў сабе вiна i ўключыў тэлевiзар. Iшоў французскi дэтэктыў. Упэўнiўшыся, што ахвяра мёртвая, забойца спускаўся па аплеценай дзiкiм вiнаградам сцяне. Я адчынiў куфар. Вераўчаная лесвiца была ў наяўнасцi, аднак мне ўсё роўна захацелася пераключыць тэлеканал.
      Наташын муж, знаходка ў касметычцы, выраб дублiкатаў ключоў еtс... Ад гэтай гiпотэзы я рашуча адмовiўся. Апрача ўсiх астатнiх "нацяжак", нi Наташа, нi яе муж не курылi.
      Развагi непазбежна скiравалiся на гаспадара кватэры. Я пракручваў у памяцi нашу першую i адзiную размову, i яна мне ўсё больш не падабалася. Сцэна з ключамi... У дадатак да трох уручаных мне з такiм кранальным клопатам камплектаў, безумоўна, iснавалi яшчэ тры або нават трыццаць тры. А пытанне, цi адзiн я збiраюся жыць... Плюс асцярожны i, магчыма, тонка прадуманы намёк, што я магу заўважыць нешта такое...
      Мною авалодала несамавiтае адчуванне таго, што мяне ўцягваюць альбо ў блазенскi розыгрыш, альбо, наадварот, у добра спланаваны эксперымент. У кожным разе становiшча выглядала, далiкатна кажучы, дыскамфортным, бо сцэнарый ствараўся без майго ўдзелу хаця б у якасцi кансультанта. Праўда, дзесьцi на ўзбочыне раз-пораз выплывала з туману тое дзiўнавата-спалоханае гаспадарова пытанне пра Шапэна, але якi, скажыце, здаровы розум здатны быў звязаць яго ў адзiн ланцужок з набытай сёння мною па ўласнай волi кружэлкаю ў чорна-зялёным канверце i, тым больш, з дымам ментолавых цыгарэтаў?
      Як паказала надзвычай блiзкая, можна сказаць, затоеная за матавымi дзвярыма будучыня, якраз логiка i была тут найменш патрэбная.
      Ладзячыся на сон, я ўпершыню зачынiў уваходныя дзверы на ўсе тры замкi. Я яшчэ не ведаў, што ў доўгай чарадзе наступных начэй гэтая акажацца цi не самай цiхамiрнаю.
      Ранiца, як зазвычай, унесла ў вечаровыя ацэнкi свае карэктывы. Зрэшты, iншых высноваў, акрамя вiдавочнага - непасрэднага цi ўскоснага - удзелу ў гэтай таямнiчай гiсторыi майго гаспадара я ўчора так i не зрабiў. Дый сама таямнiчасць у сонечным святле ўвачавiдкi паблякла i атрымала аперэтачны выгляд.
      Каля дванаццатай патэлефанавала Наташа. Яна не магла прыйсцi, што мяне крыху засмуцiла, але я даўно быў у тым узросце, калi адмена спаткання не здольная iстотна змянiць яркасць навакольных барваў. Паклаўшы трубку, я ўспомнiў, што паслязаўтра пятнiца, а значыць, Наташа, як заўсёды перад выхаднымi, затрымаецца ў мяне даўжэй i вынайдзе нешта арыгiнальнае не толькi на кухнi.
      Пасля дзённай прагулянкi, я не напаткаў дома нiчога падазронага. Самым выяўным з пахаў быў смачны водар змолатай на ручным млынку кавы. Не скажу, што нервы канчаткова ўгамавалiся, аднак заглыбiцца ў пачаты рукапiс удалося без вялiкай цяжкасцi.