Современная электронная библиотека ModernLib.Net

Гронкi гневу (на белорусском языке)

ModernLib.Net / Стейнбек Джон / Гронкi гневу (на белорусском языке) - Чтение (стр. 32)
Автор: Стейнбек Джон
Жанр:

 

 


      Уэйнрайт парывiста ўскiнуў галаву:
      - А што, калi i нам пайсцi?
      - Канешне. Мы з гаспадаром разам iшлi сюды. Яму патрэбны зборшчыкi.
      - Тут ужо мала што засталося. Другi раз амаль няма чаго збiраць. Нiчога не заробiш. З першага разу ўсё падчыстую бяруць.
      - Вы з намi можаце паехаць, - прапанавала мацi. - Бензiн папалам.
      - Вось гэта па-сяброўску, мэм.
      - I нам i вам выгада, - сказала мацi.
      Бацька сказаў:
      - У мiстэра Ўэйнрайта праблема - прыйшоў да нас на раду. Мы тут сядзелi, разважалi.
      - А што такое?
      Уэйнрайт апусцiў вочы.
      - Ды вось Эгi, - сказаў ён. - Падрасла дзяўчына... шаснаццаты год канчаецца, зусiм дарослая стала.
      - Эгi ў вас прыгожанькая, - сказала мацi.
      - А ты перш паслухай, - абарваў яе бацька.
      - Эгi i ваш Эл кожны вечар гуляюць. Эгi дзяўчына здаровая, нармальная, ёй мужа трэба, а то бяды чакаць нядоўга. У нас у сям'i нiколi нiчога такога не было. А цяпер мы жывём у нястачы. Вось мы з мiсiс Уэйнрайт i непакоiмся. Што, калi бяда з ёю здарыцца?
      Мацi расклала матрац i села на яго.
      - Яны разам гуляць пайшлi? - запыталася яна.
      - Заўсёды разам, - адказаў Уэйнрайт. - I так кожны вечар.
      - Гм... Што ж, Эл хлопец добры. Пеўнiк - гэта ў iм трохi ёсць, але хлопец ён добры, стойкi. Я лепшага сына i не хацела б.
      - На Эла мы i не скардзiмся! Як чалавек ён нам падабаецца. Але чаго мы з жонкай баiмся... разумееце, Эгi ўжо дарослая дзяўчына. Вось мы куды-небудзь адлучымся цi вы, а вернемся i... Што тады? У нас у сям'i такой ганьбы нiколi не было.
      Мацi мякка прамовiла:
      - Мы падумаем, параiмся... Ганьбiць вас не будзем.
      Госць паспешлiва падняўся на ногi.
      - Дзякую вам, мэм. Эгi ўжо дарослая. Яна дзяўчына добрая... добрая i сцiплая. Калi ўберажаце яе ад ганьбы, мы будзем вам вельмi ўдзячныя. Эгi не вiнаватая - вырасла дзяўчына.
      - Бацька наш пагаворыць з Элам, - сказала мацi. - Калi не захоча, дык я пагавару з iм.
      Уэйнрайт сказаў:
      - Дык добрай вам ночы, i вялiкi дзякуй. - Ён пайшоў за брызентавы полаг. Чутно было, як ён на сваёй палове паведамляў жонцы пра вынiкi перамоваў.
      Мацi з хвiлiну прыслухоўвалася, потым сказала мужчынам:
      - Перасядзьце сюды, блiжэй.
      Бацька i дзядзька Джон цяжка паднялiся з кукiшак. Яны селi на матрац побач з мацi.
      - А малыя дзе?
      Бацька паказаў на кут:
      - Руцi накiнулася на Ўiнфiлда i ўрэзала яму. Я загадаў iм легчы спаць. Пэўна, заснулi. Разашарна пайшла да нейкай знаёмай жанчыны.
      Мацi ўздыхнула i цiха прамовiла:
      - Я знайшла Тома. I... сказала, каб ён iшоў адгэтуль. Куды-небудзь далёка.
      Бацька паволi пакiваў галавой. Дзядзька Джон уткнуўся падбародкам у грудзi.
      - Нiчога больш яму не застаецца, - сказаў бацька. - Як ты думаеш, Джон?
      Дзядзька Джон падняў галаву.
      - Нiчога разумнага я вам не скажу, - адказаў ён. - Апошнiм часам жыву як у сне.
      - Том у нас добры, - сказала мацi. Потым дадала, нiбы просячы прабачэння: - Гэта я не ў крыўду табе сказала, што сама пагавару з Элам.
      - Я ведаю, - спакойна сказаў бацька. - Ад мяне цяпер карысцi мала. Увесь час толькi i думаю пра тое, як было раней. Толькi i думаю пра наш дом там, у Аклахоме. Я яго больш нiколi ўжо не ўбачу.
      - Тут мясцiны лепшыя... прыгажэйшыя, - сказала мацi.
      - Яно так. Але я тут нiчога нават не заўважаю - у думках бачу, як з нашай вярбы лiсце асыпаецца. Бывае, раптам успомню: трэба дзiрку забiць у плоце, што з паўднёвага боку. Дзiўна: жанчына кiруе сям'ёй! Жанчына камандуе: тое зробiм, туды паедзем... А мне хоць бы што.
      - Жанчыне лягчэй перамянiцца, - заспакойлiва сказала мацi. - У жанчыны ўсё яе жыццё ў яе на руках. А ў мужчыны - у галаве. Ты не тужы. Можа... можа, у наступным годзе ў нас будзе свой кут.
      - У нас нiчога няма, - сказаў бацька. - Цяпер ужо доўга не знойдзем работы, ураджаi сабраныя... Што далей будзем рабiць? Што есцi будзем? Разашарне ўжо час падыходзiць. Так ужо нас прыцiснула, што i падумаць страшна. Вось я i капаюся ў мiнулым, каб думкi неяк адцягнуць. Вiдаць, скончана наша жыццё.
      - Не, не скончана. - Мацi ўсмiхнулася. - Не скончана, бацька. Гэта жанчыне таксама дадзена ведаць. I вось што я заўважыла. Мужчына, ён жыве рыўкамi: дзiця народзiцца, памрэ хто - рывок; ферму купiць, страцiць сваю ферму рывок. А ў жанчыны жыццё цячэ роўна, як рэчка - дзе крыху завiецца на вiрах, закiпiць на вадаскатах, але рэчка бяжыць усё далей i далей. Вось як жанчына разважае. Усе мы не памрэм. Народ, ён будзе жыць - можа, i пераменiцца трохi, але жыць будзе заўсёды.
      - Адкуль ты ведаеш? - папытаўся дзядзька Джон. - Што можа перашкодзiць жыццю спынiцца? Людзi стамiлiся, iм толькi каб легчы i забыцца.
      Мацi задумалася. Яна пацерла тыльны блiшчасты бок адной рукi далонню другой i перапляла пальцы.
      - На гэта адразу не адкажаш, - сказала яна. - Мне здаецца: усё, што мы робiм, усё вядзе нас далей i далей. Так мне здаецца. Нават калi ты галадаеш, калi хварэеш; некаторыя памруць, але астатнiя толькi мацнейшымi робяцца. Трэба дзень за днём трымацца, сённяшнiм жыць.
      Дзядзька Джон сказаў:
      - Калi б яна не памерла тады...
      - А ты жывi сённяшнiм днём. Не развярэджвай сябе.
      - Там у нас, можа, добры ўраджай будзе наступным летам, - сказаў бацька.
      Мацi страпянулася:
      - Ш-ш... Слухайце!
      На сходках пачулiся чыесцi асцярожлiвыя крокi, i з-за полага выступiў Эл.
      - Вiтанне, - сказаў ён. - А я думаў, вы даўно ўжо спiце.
      - Эл, - сказала мацi, - мы тут гутарым. Пасядзi з намi.
      - Добра. Мне таксама трэба пагаварыць. Я хутка пайду ад вас.
      - Табе нельга. Ты нам тут патрэбен. Чаму ты надумаў iсцi?
      - Ну, мы з Эгi Ўэйнрайт вырашылi пажанiцца, я буду працаваць у гаражы, ноймем домiк i... - Ён люта глянуў на бацькоў. - Вось так, i нiхто нас не спынiць!
      Усе моўчкi ўтаропiлiся на яго.
      - Эл, - нарэшце сказала мацi, - мы радыя гэтаму. Мы вельмi радыя.
      - Сапраўды?
      - Ну вядома! Ты ўжо дарослы. Табе пара жанiцца. Толькi так адразу, Эл, не iдзi ад нас.
      - Я ўжо абяцаў Эгi, - сказаў Эл. - Не, мы пойдзем адсюль. Мы больш не можам усё гэта цярпець.
      - Пачакай да вясны, - упрошвала мацi. - Толькi да вясны. Няўжо да вясны не застанешся з намi? Хто грузавiк павядзе?
      - Ну...
      Раптам з-за брызенту высунулася галава мiсiс Уэйнрайт.
      - Вы ўжо ведаеце? - запыталася яна.
      - Так. Толькi што даведалiся.
      - Ах ты, божачкi! Цяпер... цяпер каб пiрог спячы... Вось каб цяпер... пiрог цi што-небудзь такое...
      - Я звару кавы i спяку аладак, - сказала мацi. - А да iх у нас ёсць сiроп.
      - Ах ты, божачкi! Вось я... ага, слухайце, я цукру прынясу. Будуць салодкiя аладкi.
      Мацi наламала сухога голля, усунула ў печку, i яно хутка загарэлася ад гарачага вуголля, што засталося пасля гатавання вячэры. Руцi i Ўiнфiлд выпаўзлi з-пад коўдры, як ракi-самотнiкi са сваiх шкарлупiн. Першыя хвiлiны яны паводзiлi сябе сцiпла, стараючыся разведаць, даравалi iм iхнiя правiннасцi цi не. Пераканаўшыся, што нiхто не звяртае на iх нiякай увагi, яны асмялелi. Руцi праскакала на адной назе да дзвярэй i назад, не дакранаючыся да сценкi.
      Мацi сыпала ў мiску муку, калi Ружа Сарона паднялася па сходках у вагон. Яна выпрасталася ў дзвярах i насцярожана пайшла да мацi.
      - Што здарылася? - запыталася яна.
      - У нас навiна! - усклiкнула мацi. - Зараз мы наладзiм маленькi банкецiк з выпадку заручын Эла i Эгi Ўэйнрайт.
      Ружа Сарона застыла на месцы. Яна паволi перавяла позiрк на Эла, якi стаяў разгублены, усхваляваны.
      Мiсiс Уэйнрайт крыкнула з другога канца вагона:
      - Я памагаю Эгi надзець свежую сукенку. Мы зараз.
      Ружа Сарона паволi павярнулася, падышла да шырокiх дзвярэй вагона i асцярожна спусцiлася па сходках. Ступiўшы на зямлю, яна паволi пабрыла да рэчкi, а там пайшла сцежкай, што цягнулася па беразе. Яна iшла туды, куды незадоўга перад тым хадзiла мацi, - у густы вярбняк. Вецер дзьмуў цяпер амаль без парываў, i вецце роўна шапацела. Ружа Сарона апусцiлася на каленi i на карачках палезла ў самы гушчар. Галiнкi драпалi ёй твар, чаплялiся за валасы, але яна не зважала на гэта. Яна спынiлася толькi тады, калi вецце апляло яе з усiх бакоў. Ружа Сарона легла на спiну i адчула цяжар дзiцяцi ў сваiм улоннi.
      У цёмным вагоне заварушылася на сваiм матрацы мацi, потым адкiнула коўдру i паднялася. Праз расчыненыя дзверы ў вагон слаба цадзiлася шараватае святло зорак. Мацi падышла да дзвярэй, спынiлася ў праёме i абвяла позiркам наваколле. На ўсходзе зоркi пачалi ўжо бляднець. Слабы ветрык шастаў у густым вербалоззi, цiхi гоман вады даносiўся з рэчкi. Амаль увесь лагер спаў, толькi каля адной палаткi разгаралася невялiкае вогнiшча, i вакол яго стаялi людзi. Мацi бачыла iх твары, асветленыя слабым яшчэ, няроўным полымем. Людзi пацiралi азяблыя рукi, потым павярнулiся спiнай да вогнiшча i выставiлi рукi назад, да цяпла. Вецер раз-пораз налятаў парывамi, у паветры адчувалася наблiжэнне першых замаразкаў. Мацi зябка пакурчылася i таксама пацерла рукi. Яна цiхенька вярнулася ў вагон i каля лiхтара намацала запалкi. Вiскнуў шчыток. Мацi запалiла кнот i, калi разгарэўся сiнi агеньчык, крыху падкруцiла кнот, i ў лiхтары засвяцiўся жоўты круглаваты язычок агню. Мацi панесла лiхтар да печкi, паставiла на плiту i, наламаўшы сухiх вярбовых галiнак, усунула iх у топку. Праз момант гучна загуў у трубе агонь.
      Ружа Сарона цяжка перавярнулася на бок i села на матрацы.
      - Зараз я ўстану, - сказала яна.
      - Паляжала б яшчэ крышачку, пакуль не сагрэецца, - параiла мацi.
      - Не, я ўстану.
      Мацi налiла з вядра вады ў кафейнiк i паставiла яго на плiту, потым паставiла на агонь патэльню, шчодра змазаную салам, каб яна добра нагрэлася пад цеста для кукурузных праснакоў.
      - Што з табой? - цiха запыталася мацi.
      - Я пайду, - сказала Ружа Сарона.
      - Куды?
      - Бавоўну збiраць.
      - Нельга. Табе ўжо хутка раджаць.
      - Яшчэ можна. Я пайду.
      Мацi ўсыпала каву ў ваду.
      - Разашарна, ты ўчора не ела з намi аладак. - Ружа Сарона маўчала. - I чаго табе ў голаў прыйшло збiраць бавоўну? - Зноў маўчанне. - Гэта праз Эла i Эгi? - Мацi пiльна паглядзела на дачку. - Ды што ты, Разашарна! Табе хадзiць у поле няма нiякай патрэбы.
      - Я пайду.
      - Што ж, добра. Толькi не ператамляйся. Уставай, бацька! Прачнiся, падымайся!
      Бацька залыпаў вачамi i пазяхнуў.
      - Не выспаўся, - прастагнаў ён. - Учора ў гадзiн адзiнаццаць леглi.
      - Давайце, хутчэй падымайцеся, усе ўставайце, iдзiце мыцца.
      Жыхары вагона мала-памалу ажывалi, вылазiлi з-пад коўдраў i, пацепваючыся ад холаду, нацягвалi адзежу. Мацi наразала скрылiкамi саланiну на другую патэльню.
      - Iдзiце мыйцеся, - падганяла яна.
      У другой палове вагона ўспыхнула святло, пачуўся трэск сучча.
      - Мiсiс Джоўд! - данёсся голас мiсiс Уэйнрайт. - Мы ўжо збiраемся. Хутка будзем гатовыя.
      Эл прабурчаў:
      - I нашто ў гэткую рань падымацца?
      - Там усяго дваццаць акраў, - сказала мацi. - Трэба прыехаць як найраней. Бавоўны мала. Трэба паспець, а то без нас збяруць. - Мацi прыспешвала iх адзявацца, старалася, каб хутчэй паснедалi. - Ну, пiце каву, пара ехаць.
      - У цемры ж бавоўну не збiраюць, ма.
      - Раней свiтання мы туды i не дабяромся.
      - Там, пэўна, мокра.
      - Дожджык быў дробны. Хутчэй пiце каву. Эл, паснедаеш, рыхтуй машыну, сказала мацi i крыкнула: - Мiсiс Уэйнрайт, вы гатовыя?
      - Канчаем снедаць. Праз хвiлiнку выходзiм.
      Лагер прачнуўся, ажывiўся. Каля палатак гарэлi вогнiшчы. Над вагонамi клубiўся дым з труб.
      Эл залпам выпiў каву i набраў поўны рот гушчы. Ён збег па сходках, адплёўваючыся на хаду.
      - Мiсiс Уэйнрайт, мы ўжо гатовыя! - крыкнула мацi. Яна павярнулася да Ружы Сарона: - Ты тут заставайся.
      Ружа Сарона сцяла зубы.
      - Я паеду таксама, - сказала яна. - Мне трэба ехаць, ма.
      - У цябе ж мяшка няма. Ды i цягаць яго табе нельга.
      - У твой буду класцi.
      - Паслухай мяне.
      - Паеду.
      Мацi ўздыхнула:
      - Што ж, буду за табой наглядаць. Добра было б доктару цябе паказаць.
      Ружа Сарона ўсхвалявана захадзiла па вагоне. Надзела свой лёгкi жакет, зняла яго.
      - Коўдру вазьмi, - параiла мацi. - Захочаш адпачыць, не азябнеш. - За задняй сценкай вагона пачуўся гул матора. - Мы першыя паедзем, - зарадавалася мацi. - Ну, бярыце свае мяшкi. Руцi, не забудзься на кашулi, я iх зашыла, будзеце збiраць у iх.
      У змроку Ўэйнрайты i Джоўды забралiся на грузавiк. Пачаў марудна займацца бледны золак.
      - Паварочвай налева, - сказала мацi Элу. - А там будзе аб'ява.
      Яны паволi ехалi па цёмнай дарозе. За iмi iшлi iншыя машыны, а там, у лагеры, заводзiлiся новыя маторы, людзi сем'ямi садзiлiся ў кузавы, i машыны выязджалi на шашу i паварочвалi налева.
      Да паштовай скрынкi з правага боку дарогi быў прымацаваны кавалак кардону з надпiсам сiнiм алоўкам: "Патрабуюцца зборшчыкi бавоўны". Эл збочыў у вароты i пад'ехаў да гаспадарчага двара. На iм было ўжо шмат машын. Круглы электрычны лiхтар з краю белай адрыны асвятляў групу людзей - мужчын i жанчын, якiя чакалi каля вагаў сваёй чаргi, трымаючы пад пахай скручаныя мяшкi. Некаторыя жанчыны накiнулi мяшкi на плечы, прыкрываючы канцамi грудзi.
      - Аказваецца, не так ужо мы i рана прыехалi, - сказаў Эл. Ён падвёў грузавiк да агароджы i спынiў яго там. Абедзве сям'i злезлi на зямлю i далучылiся да людзей, што стаялi каля вагаў, а машыны ўсё зварочвалi з дарогi i спынялiся каля адрыны, i людзей усё прыбывала i прыбывала. Седзячы пад лiхтаром, гаспадар запiсваў зборшчыкаў.
      - Хоўлi? - перапытаў ён. - Х-о-ў-л-i? Колькi?
      - Чацвёра. Уiл...
      - Уiл.
      - Бентан...
      - Бентан.
      - Эмiлiя...
      - Эмiлiя.
      - Клэр...
      - Клэр. Хто наступны? Карпентэр? Колькi?
      - Шасцёра.
      Ён запiсваў прозвiшчы ў канторскую кнiгу насупраць графы, у якой адзначалася вага сабранай бавоўны.
      - Мяшкi ёсць? У мяне толькi некалькi штук. З вас будзе даляр. - А машыны адна за адной заязджалi ў двор. Гаспадар наставiў каўнер скураной курткi на аўчыне i закрыў iм горла. Ён заклапочана паглядзеў на пад'язную дарогу. - Мае дваццаць акраў нядоўга прастаяць пры такiм наплыве народу, - сказаў ён.
      Дзецi караскалiся на вялiкi прычэп для перавозкi бавоўны, чапляючыся наскамi чаравiкаў за абцягнутыя дробнай сеткай барты.
      - Прэч адтуль! - крыкнуў гаспадар. - Злазьце! Яшчэ дрот парвяце. - I дзецi нехаця злазiлi з прычэпа, маўклiвыя, засаромленыя. Настала шэрае свiтанне. Давядзецца збаўляць на расу, - сказаў гаспадар. - Калi ўзыдзе сонца, буду прымаць поўнай вагой. Зрэшты, калi хочаце, тады i пачынайце. Ужо досыць развiднела.
      Зборшчыкi паспяшалiся на баваўнянае поле i разабралi рады. Яны прывязалi мяшкi да пояса i паляпвалi рукамi, каб разагрэць скарчанелыя пальцы, ад якiх патрабавалася спрытнасць. На ўсходзе неба над узгоркамi паружавела. Зборшчыкi доўгiм ланцугом пайшлi па радах. А машыны ўсё зварочвалi з шашы i заязджалi на двор, пакуль ён зусiм не перапоўнiўся, i новыя машыны спынялiся ўжо за варотамi, выстройваючыся абапал шашы. У полi гуляў свежы вецер.
      - I як гэта вы ўсе даведалiся? - гаварыў гаспадар. - Быццам бяздротавы тэлеграф. Гэтых дваццацi акраў не хопiць i да поўдня. Прозвiшча? Х'юм? Колькi?
      Зборшчыкi ланцугом перамяшчалiся па полi, i моцны заходнi вецер раздзiмаў iх адзежу. Пальцы жвава беглi да пушыстых каробачак, хуценька прабiралiся ў доўгiя мяшкi, якiя ўсё цяжэлi, цягнучыся ззаду па зямлi.
      Бацька загаварыў да свайго суседа справа:
      - У нашых краях такi вецер амаль заўсёды прыносiць дождж. Але цяпер ужо халаднавата на дождж. Вы даўно тут, на Захадзе? - Ён гаварыў, не адрываючы вачэй ад свайго куста.
      Сусед адказаў, таксама не падымаючы галавы:
      - Ужо хутка год.
      - Як думаеце, будзе дождж?
      - Прабачце, не скажу. Людзi тут усё жыццё жывуць i то ўгадаць не могуць. Як толькi збор, так i чакай, што дождж перашкодзiць. Вось як тут кажуць.
      Бацька кiнуў хуткi позiрк на захад. Над узгоркамi пад гонам ветру шпарка плылi вялiкiя чорныя хмары.
      - Як быццам дажджавыя, - сказаў бацька.
      Яго сусед пакасiўся ў той бок.
      - Хто iх ведае, - сказаў ён. I ўсе, хто быў на полi, азiрнулiся i паглядзелi на неба. I яшчэ нiжэй сагнулiся спiны, рукi шпарчэй забегалi па кустах. Людзi збiралi бавоўну нiбы навыперадкi, старалiся апярэдзiць час i хутчэй набiць мяшкi, апярэдзiць дождж i адзiн аднаго - як мага больш сабраць, як мага больш зарабiць грошай. Прайшоўшы поле з канца ў канец, яны кiнулiся разбiраць новыя грады. Цяпер ужо вецер дзьмуў iм у твар, i яны бачылi густыя шэрыя хмары, што беглi па небе насустрач узыходнаму сонцу. А новыя машыны спынялiся на абочынах, i новыя зборшчыкi падыходзiлi да гаспадара запiсвацца. Людзi з лiхаманкавай хуткасцю перамяшчалiся па полi, неслi мяшкi да адрыны, адзначалi вагу ў гаспадара, запiсвалi i сабе ў кнiжкi i беглi назад займаць рады.
      Да адзiнаццацi гадзiн бавоўну ўсю сабралi - праца скончылася. Зацягнутыя сеткамi грузавiкi ўзялi на буксiр аплеценыя сеткамi прычэпы, выехалi на шашу i пакiравалi да бавоўнаачышчальнай машыны. Бавоўна вытыркалася праз вочкi сетак, i маленькiя белыя воблачкi ляталi ў паветры, пушыстыя касмылi чаплялiся за прыдарожны бур'ян i кудзелiлiся на ветры. Зборшчыкi паныла пабрылi да адрыны i станавiлiся ў чаргу на аплату.
      - Х'юм Джэймс - дваццаць два цэнты. Ральф - трыццаць цэнтаў. Джоўд Томас дзевяноста цэнтаў. Уiнфiлд - пятнаццаць цэнтаў. - Грошы былi складзеныя слупкамi - асобна манеты ў дзесяць цэнтаў, асобна пяцiцэнтавiкi, асобна цэнты. Атрымлiваючы плату, кожны зборшчык зазiраў у сваю кнiжку. - Уэйнрайт Эгнес трыццаць чатыры цэнты. Тобiн - шэсцьдзесят тры. - Чарга рухалася паволi. Людзi моўчкi iшлi да сваiх машын i няспешна выязджалi з двара.
      Джоўды i Ўэйнрайты сядзелi на грузавiку, чакаючы, калi ачысцiцца дарога да варот. На зямлю ўпалi першыя кроплi дажджу. Эл высунуў руку з кабiны, ловячы кроплi. Ружа Сарона сядзела пасярэдзiне, мацi з краю. Вочы ў Ружы Сарона зноў патухлi.
      - Не трэба было табе ехаць, - сказала мацi. - I сабрала ты ўсяго дзесяць пятнаццаць фунтаў. - Ружа Сарона глянула на свой выпнуты жывот i нiчога не адказала. Раптам яна задрыжала i падняла галаву. Мацi пiльна паглядзела на яе, разгарнула свой баваўняны мяшок, накiнула дачцэ на плечы i прыхiнула яе да сябе.
      Нарэшце праезд быў свабодны. Эл запусцiў матор i выехаў на шашу. Рэдкiя, але буйныя кроплi дажджу iмклiва падалi ўнiз i пляскалi па бетоне, i чым далей ехаў грузавiк, тым кроплi рабiлiся драбнейшыя i гусцейшыя. Дождж так гучна барабанiў па даху кабiны, што яго дробат быў чуваць скрозь грукат старога, спрацаванага матора. Уэйнрайты i Джоўды накiнулi сабе на галовы i плечы мяшкi.
      Ружа Сарона калацiлася ўсiм целам пад рукамi ў мацi, i мацi крыкнула Элу:
      - Хутчэй, Эл. Разашарна прастыла. Ёй трэба ногi ў гарачую ваду.
      Эл прыбавiў газу, матор загрукатаў яшчэ гучней, i, прыехаўшы ў лагер, Эл падвёў грузавiк блiжэй да чырвоных вагонаў. Яны яшчэ не паспелi спынiцца, а мацi ўжо раздавала загады.
      - Эл, - камандавала яна, - ты, Джо i бацька сходзiце ў лазняк i прынесяце ўсё, што там ёсць сухога. Трэба добра нацеплiць вагон.
      - А дах не цячэ?
      - Думаю, не. У нас будзе добра, суха, трэба толькi запасцiся галлём. У вагоне павiнна быць цёпла. Вазьмiце з сабой Руцi i Ўiнфiлда. Яны таксама трохi сучча прынясуць. Нешта сястрыца ваша занядужала. - Мацi вылезла з кабiны, Ружа Сарона памкнулася за ёю, але каленi ў яе падагнулiся, i яна цяжка апусцiлася на падножку. Мiсiс Уэйнрайт убачыла гэта.
      - Што такое? Ёй час прыйшоў?
      - Не, думаю, яшчэ не, - адказала мацi. - Яна празябла i, можа, прастудзiлася. Дай мне руку.
      Абедзве жанчыны ўзялi Ружу Сарона пад локцi. Яна зрабiла некалькi крокаў, i сiлы вярнулiся да яе - ногi прынялi цяжар цела.
      - Мне ўжо лепш, - сказала яна. - Гэта толькi хвiлiнку было.
      Жанчыны не адпускалi яе.
      - Ногi ў гарачую ваду, - павучальна сказала мацi. Яны памаглi Ружы Сарона падняцца па сходках у вагон.
      - Вы разатрыце яе добра, - параiла мiсiс Уэйнрайт. - А я ў печы запалю. Яна ўсунула ў топку апошняе сучча i распалiла моцны агонь.
      Дождж ужо лiў як з вядра, па даху забегалi патокi вады. Мацi падняла вочы ўгору.
      - Дзякуй богу, дах цэлы, - сказала яна. - Палаткi, якiя б яны нi былi добрыя, усё роўна працякаюць. Многа вады не стаўце, мiсiс Уэйнрайт.
      Ружа Сарона нерухома ляжала на матрацы. Яна дазволiла зняць з сябе туфлi i расцерцi ногi. Мiсiс Уэйнрайт нахiлiлася над ёю:
      - Боляў не адчуваеш?
      - Не. Проста нездаровiцца. Нядобра мне.
      - У мяне ёсць болесуцiшальнае i солi, - сказала мiсiс Уэйнрайт. - Калi трэба, бярыце, прашу вас. Калi ласка.
      Ружа Сарона закалацiлася ўсiм целам.
      - Укрый мяне, ма, мне холадна. - Мацi сабрала ўсе коўдры i навалiла на дачку. Дождж гучна барабанiў па даху.
      Вярнулiся збiральнiкi палiва з вялiкiмi ахапкамi сучча. З iх капелюшоў i пiнжакоў сцякала вада.
      - Ну i лiвень! - сказаў бацька. - Мiгам вымачыў наскрозь.
      Мацi сказала:
      - Вы б яшчэ схадзiлi. Сушняк хутка прагарыць. Як бачыш сцямнее. - Руцi з Уiнфiлдам прыйшлi мокрыя да нiткi, скiнулi свае ношы на кучу сучча i павярнулiся да выхаду. - Не iдзiце больш, - спынiла iх мацi. - Хадзiце да печкi, пасушыцеся.
      Усё навокал серабрылася ад дажджу, мокрыя сцежкi блiшчалi. Кусты бавоўнiку з кожнай гадзiнай рабiлiся ўсё чарнейшымi i быццам скурчвалiся. Бацька, Эл i дзядзька Джон зноў i зноў хадзiлi ў вербалоззе i вярталiся адтуль з абярэмкамi ламачча. Яны скiдалi яго каля дзвярэй у кучу, пакуль яна не паднялася пад самую столь, i толькi тады вырашылi больш не хадзiць i падышлi да печкi.
      Вада з капелюшоў сцякала iм на плечы. Крыссе пiнжакоў было мокрае, хоць выкручвай, у чаравiках пры хадзе хлюпала.
      - Ну добра, хопiць. А зараз скiдайце з сябе ўсё, - скамандавала мацi. - Я вам каву зварыла. Пераапранайцеся - вунь сухiя камбiнезоны. Ну давайце, не стойце.
      Змерклася рана. Людзi забiлiся ў вагоны i сядзелi там, прыслухоўваючыся да шуму i плёскату вады на дахах.
      РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАЦЬ ДЗЕВЯТЫ
      З боку акiяна насунулiся i паплылi над высокiмi гарамi i над далiнамi ўзбярэжжа шэрыя хмары. Увышынi вецер дзьмуў шалёна i бязгучна, у хмызе ён свiстаў, у лясах завываў. Хмары цягнулiся рванымi шматкамi, клубамi, слаямi, прымалi выгляд шэрых скал, а потым злiлiся ў адно i нiзка павiслi на захадзе над зямлёю. Раптам вецер сцiх, пакiнуўшы пасля сябе густую, шчыльную навiсь хмар. Спачатку дождж налятаў перагонамi - то перастане, то хлыне лiўнем, а потым мала-памалу ён стаў раўнамерным: дробныя кроплi i iх аднастайны дробат дождж нiбы шэрая заслона перад вачамi, дождж, якi ператварыў дзень у вечар. Сухая зямля ўсмоктвала вiльгаць i паступова чарнела. Зямля пiла дождж два днi, пакуль не наталiла смагу. Тады пачалi ўзнiкаць лужыны, а ў нiзiнах на палях азярыны. Мутная вада ў iх падымалася ўсё вышэй i вышэй, i ўпарты дождж хвастаў яе блiскатлiвую паверхню. Нарэшце горы перанасыцiлiся вадой, i па схiлах пабеглi ручаi, злiлiся ў патокi, якiя з ровам хлынулi па цяснiнах у далiны. А дождж усё хвастаў i хвастаў. Ручаi i невялiкiя рэчкi ўзнiмалiся ў берагах, падмывалi дрэвы, вымушаючы вербы нiзка згiнацца i тапiць свае лозы ў вадзе, вырывалi з карэннем таполi i валiлi iх. Каламутная вада вiравала i бурлiла, падступала да самых берагоў i нарэшце хлынула на палi, у сады, на ўчасткi, дзе чарнелi голыя кусты бавоўнiку. Роўныя палi ператварылiся ў азёры, шырокiя, шэрыя, i дождж безупынна рашацiў iх паверхню. Потым залiло шашэйныя дарогi, машыны марудна рухалiся па iх, рассякаючы носам ваду i пакiдаючы за сабой каламутны, пенiсты след. Зямля цiха гаманiла пад ударамi дажджу, а ручаi i рэчкi раўлi пад напорам бурлiвых патокаў з гор.
      Калi дождж толькi пачаўся, вандроўнiкi-перасяленцы згрудзiлiся ў палатках i, седзячы там, гаварылi: гэта ненадоўга. I пыталiся: колькi ж гэта будзе доўжыцца?
      А калi заблiшчалi лужыны, мужчыны выйшлi пад дождж з рыдлёўкамi i насыпалi вакол палатак невялiкiя дамбы. Дождж сек па брызенце i нарэшце прамачыў яго наскрозь, i струменьчыкi вады пабеглi з унутранага боку. Потым земляныя валы змыла, вада прарвалася ў палаткi i намачыла матрацы i коўдры. Адзежа на людзях была мокрая. Тады паставiлi скрынi адна на адну i паклалi мiж iмi дошкi. На гэтых дошках людзi сядзелi дзень i ноч.
      Каля палатак стаялi старэнькiя машыны, i вада папсавала правады ад магнета, вывела са строю карбюратары. Маленькiя шэрыя палаткi стаялi ў азёрах вады. I нарэшце людзi зразумелi: трэба выбiрацца адсюль. Але маторы не заводзiлiся, бо замкнулiся правады, а тыя машыны, у якiх маторы яшчэ працавалi, заселi коламi ў глыбокай гразi. I людзi пайшлi прэч па вадзе, несучы ў абярэмку мокрыя коўдры. Яны iшлi, плюхаючы па гразi, i неслi на руках дзяцей i драхлых старых. I калi дзе на высокiм месцы стаяла якая адрына, яна была набiтая людзьмi, азяблымi i поўнымi адчаю.
      Некаторыя iшлi ў камiсii па выдачы дапамогi i сумныя вярталiся з горада да сваiх.
      Тут правiла такое: каб атрымаць дапамогу, трэба пражыць у гэтым штаце не меней як год. Кажуць, урад збiраецца дапамагчы. А калi, невядома.
      I непрыкметна да iх падкралася самае жахлiвае, што можна сабе ўявiць.
      Цэлыя тры месяцы працы не будзе нiякай.
      Людзi сядзелi пад павецямi, у адрынах, збiўшыся ў кучу; на iх насоўваўся жах, i твары ў iх пашарэлi ад яго прадчування. Галодныя дзецi плакалi, а кармiць iх не было чым.
      Потым прыйшлi хваробы - запаленне лёгкiх i адзёр з ускладненнямi на вочы i на вушы.
      А дождж iшоў не перастаючы, i вада залiвала шашэйныя дарогi, бо маставыя трубы ўжо не паспявалi прапускаць яе.
      I тады з палатак, з перапоўненых адрын сталi выходзiць прамоклыя да касцей людзi ў рванай адзежы, у разлезлых, аблепленых граззю чаравiках. Яны iшлi, плюхаючы па вадзе, у гарады, у пасялковыя крамы, у камiсii па дапамозе - iшлi вымольваць харч, вымольваць грашовую дапамогу, красцi, як выпадзе шанц, i iлгаць. Ад гэтых мольбаў, ад гэтых прынiжэнняў у сэрцах у iх затлела бяссiльнае абурэнне. I ў маленькiх гарадках жаль да прамоклых наскрозь людзей змянiўся злосцю, а злосць на гэтых галодных уступiла месца страху перад iмi. Шэрыфы прыводзiлi да прысягi свой штат - так званых шэрыфскiх памагатых, спешна рассылалi заказы на стрэльбы, на газ i на боепрыпасы. А галодныя тоўпiлiся на заднiх дварах бакалейных крам i прасiлi хлеба, прасiлi гнiлой гароднiны i пры выпадку кралi.
      Ашалелыя людзi калацiлi ў дзверы лекараў; але лекары заўсёды занятыя, несвабодныя. I прыгнечаныя горам людзi iшлi ў пасялковыя крамы i прасiлi перадаць следчаму па справах аб смерцi - коранеру, каб ён прыслаў машыну. А ў коранераў часу хоць адбаўляй. I закрытыя машыны задам пад'язджалi па гразi куды трэба, бралi нябожчыкаў i адвозiлi.
      А дождж настырна сек i сек, i рэчкi выходзiлi з берагоў i затаплялi палi.
      У людзей, што набiлiся ў адрыны, у людзей, што ляжалi на прамоклым сене, голад i страх параджалi азлабленне. Падлеткi разбрыдалiся па наваколлi, але не жабраваць, а красцi; i мужчыны нясмела разбрыдалiся - паспрабаваць што-небудзь украсцi.
      Шэрыфы набiралi новых памагатых, пасылалi заказы на новыя стрэльбы; а забяспечаныя людзi, якiя жылi пад добрымi, надзейнымi дахамi, прасяклiся спачатку жалем да перасяленцаў, потым агiдай да iх i пад канец нянавiсцю.
      У адрынах з дзiравымi дахамi, на мокрым сене, жанчыны, задыхаючыся ад запалення лёгкiх, нараджалi дзяцей. А старыя, скурчыўшыся, валялiся ў закутках i памiралi там, i коранеры не маглi потым распрамiць iх скарчанелыя целы. Па начах апанаваныя роспаччу людзi забiралiся ў куратнiкi i выкрадалi курэй, якiя нема кудахталi. Калi ў гэтых людзей стралялi, яны не кiдалiся бегчы, а змрочна плюхалi па вадзе далей, i калi куля трапляла ў iх, яны стомлена валiлiся ў гразь.
      Дождж сцiх. Палi былi залiтыя вадой, у якой адбiвалася шэрае неба, i ўсё наваколле поўнiлася цiхiм, як шэпт, плёскатам. Мужчыны выйшлi з адрын, з павецяў. Яны прыселi на кукiшкi, пазiраючы на затопленыя палi. I маўчалi. Толькi зрэдку цiха перамаўлялiся мiж сабой. Працы не будзе да вясны. Нiякай. А не будзе працы - не будзе нi грошай, нi ежы. Вось ёсць у чалавека конi, ён на iх арэ, i барануе, i косiць, а калi яны стаяць без справы, яму i ў голаў не прыйдзе выганяць iх на галодную смерць. Тое конi, а мы - людзi.
      Жанчыны не спускалi вачэй з мужчын, хацелi выведаць, зламалiся яны цi не. Жанчыны стаялi моўчкi i сачылi за мужчынамi. I там, дзе мужчыны збiралiся купкамi па некалькi чалавек, страх пакiдаў iхнiя твары, уступаючы месца злосцi. I жанчыны ўздыхалi з палёгкай, бо ведалi, што цяпер ужо не страшна, мужчыны не зламалiся i нiколi не зломяцца, пакуль страх можа перарасцi ў гнеў.
      Маленечкiя стрэлкi травы выбiвалiся з зямлi, i праз некалькi дзён схiлы ўзгоркаў бледнай зеленню адзначылi наблiжэнне наступнага года.
      РАЗДЗЕЛ ТРЫЦЦАТЫ
      Лагер вакол таварных вагонаў патанаў у лужынах, а дождж усё плюхаў i плюхаў па гразi. Рэчка спакваля падымалася па беразе, падбiраючыся да паляны.
      На другi дзень пасля пачатку дажджу Эл зняў брызент, якi вiсеў пасярод вагона. Ён панёс яго да грузавiка, прыкрыў iм капот, вярнуўся ў вагон i сеў на матрац. Цяпер, калi не стала брызентавай перагародкi, абедзве сям'i з'ядналiся. Мужчыны сядзелi разам, змрочныя, прыгнечаныя. Мацi падтрымлiвала невялiкi агонь у печцы, зрэдку падкiдваючы галiнкi, - яна берагла палiва. Патокi дажджу залiвалi амаль зусiм плоскi дах вагона.
      На трэцi дзень Уэйнрайты затрывожылiся.
      - Можа, нам лепш паехаць адсюль? - сказала мiсiс Уэйнрайт.
      Але мацi хацела iх утрымаць.
      - Куды вы паедзеце, дзе знойдзеце надзейны дах над галавой?
      - Сама не ведаю, але нешта мне падказвае, што трэба адсюль выбiрацца.
      Жанчыны заспрачалiся; мацi крадком паглядала на Эла.
      Руцi i Ўiнфiлд распачалi нейкую гульню, але неўзабаве i яны панура прыцiхлi, а дождж без спыну барабанiў па даху.
      На трэцi дзень скрозь пошчак дажджу пачуўся гул вады. Бацька з дзядзькам Джонам стаялi ў дзвярах, пазiраючы на ўспучаную рэчку. З абодвух канцоў лагера вада падабралася зусiм блiзка да шашы, але самi вагоны яна агiнала, так што яны былi абкружаныя ззаду дарожным насыпам, а спераду рэчкай. Бацька запытаўся:

  • Страницы:
    1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34